श्रीमद्भागवत महापुराण
दशमः स्कंधः – एकोन्त्रिंशोऽध्यायः
शुक उवाच–
(अनुष्टुप्)
भगवान् अपि ता रात्रीः शरदोत्फुल्लमल्लिकाः ।
वीक्ष्य रन्तुं मनश्चक्रे योगमायामुपाश्रितः ॥१॥
श्रीशुकदेवजी भन्नुहुन्छ– हे परीक्षित ! शरद ऋतुको समय भएका कारण बेली, चमेली आदि सुगन्धित फूलहरू ढकमक्क फुलेर वातावरण सुगन्धमय बनेको थियो । भगवान्ले त्यस रात्री देखि योगमायालाई साथमा लिएर रासकृडा गर्ने निर्णय गर्नुभयो ।।१।।
(मिश्र)
तदोडुराजः ककुभः करैर्मुखं
प्राच्या विलिम्पन्नरुणेन शन्तमैः ।
स चर्षणीनामुदगाच्छुचो मृजन्
प्रियः प्रियाया इव दीर्घदर्शनः ॥२॥
भगवानले रासकृडा गर्ने संकल्प गर्ने बित्तिकै गर्मिको तापलाई हटाउँदै, लामो समयि पछि आफ्नी प्राण प्रियाको अनुहार सिंगारिएझैं चन्द्रदेवले पूर्व दिशामा उदाउनुभयो । मुखरुपी शितल किरण रुपि हातले लाली लेपन गर्दै पूर्व दिशालाई उज्यालो पार्दै चन्द्रदेव उदाउँनु भयो ।।२।।
दृष्ट्वा कुमुद्वन्तमखण्डमण्डलं
रमाननाभं नवकुङ्कुमारुणम् ।
वनं च तत्कोमलगोभिरञ्जितं
जगौ कलं वामदृशां मनोहरम् ॥३॥
त्यो पूर्णिमाको रात चन्द्रमाको अनुहार लक्ष्मीको जस्तो कान्ति देखिन्थ्यो । कुमकुम समान अनेक फूलहरु फूलिरहेका थिए । चन्द्रमाको कोमल किरणहरूले सारा वनलाई प्रेमले रंग्याएको थियो । यस्तो देखेर भगवान श्री कृष्णले व्रजसुन्दरीको मनलाई हरण गर्ने गरी बाँसुरीको मिठो धुन बजाउनु भयो ।।३।।
निशम्य गीतां तदनङ्गवर्धनं
व्रजस्त्रियः कृष्णगृहीतमानसाः ।
आजग्मुरन्योन्यमलक्षितोद्यमाः
स यत्र कान्तो जवलोलकुण्डलाः ॥४॥
भगवानले बजाउँनु भएको बाँसुरीको स्वर वहाँ प्रति मिल्नको लागि लालसा बढाउने खालको थियो । बाँसुरीको आवाज सुन्ने बित्तिकै गोपिनीहरुमा विचित्र गति पैदा भयो । श्रीकृष्णलाई भेट्ने इच्छाले एक अर्कालाई थाह नै नदिइकन आफुले लगाएको कुण्डल हल्लाउँदै छिटो छिटो हिंडे ।।४।।
(अनुष्टुप्)
दुहन्त्योऽभिययुः काश्चिद् दोहं हित्वा समुत्सुकाः ।
पयोऽधिश्रित्य संयावमनुद्वास्यापरा ययुः ॥५॥
उनीहरुलाई श्रीकृष्णलाई भेट्ने तिव्र इच्छा हुँदा कोही दुहुदा दुहदैको दूधलाई छोडेर हिंडे । कोही चुलोमा तताउन लागेको दूध छोडेर हिंडे र कोही पकाउन बसालेको हलुवालाई नउतारिकन छोडेर हिंडे ।।५।।
परिवेषयन्त्यस्तद्धित्वा पाययन्त्यः शिशून् पयः ।
शुश्रूषन्त्यः पतीन् काश्चिदश्नन्त्योऽपास्य भोजनम् ॥६॥
कोही पस्कन लागेको भात खान छोडेर, कोही आफ्ना बालकहरुलाई दूध खुवाउँदा खुवाउँदै, कोही पतिको सेवा छोडेर, कसैले खाईरहेको खाना नै छाडेर आफ्नो प्यारो कृष्णलाई भेट्न पुगे ।।६।।
लिम्पन्त्यः प्रमृजन्त्योऽन्या अञ्जन्त्यः काश्च लोचने ।
व्यत्यस्तवस्त्राभरणाः काश्चित् कृष्णान्तिकं ययुः ॥७॥
कसैले उल्टोपाल्टो लुगा लगाएका छन् भने कसैले चन्दन लगाइरहेका, कसैले मालिस गरिरहेका, कसैले आँखामा गाजल लगाईरहेका सबैकाम छाडेर उनीहरु श्रीकृष्णलाई भेट्न निस्के ।।७।।
ता वार्यमाणाः पतिभिः पितृभिर्भ्रातृबन्धुभिः ।
गोविन्दापहृतात्मानो न न्यवर्तन्त मोहिताः ॥८॥
कति त आफ्ना पिता, पति र दाजुभाईहरुले रोक्दा पनि बाँसुरीको धुनमा मोहित भएका कारण उनीहरु घर फर्केनन ।।८।।
अन्तर्गृहगताः काश्चिद् गोप्योऽलब्धविनिर्गमाः ।
कृष्णं तद्भाःवनायुक्ता दध्युर्मीलितलोचनाः ॥९॥
कोही गोपिनीहरु थुनिएका कारण घरबाट निस्कन पाएका थिएनन् । उनीहरु कृष्ण भावनामा तल्लिन भएका कारण आँखा बन्द गरेर एकाग्र मनले वहाँको ध्यान गर्न थाले ।।९।।
दुःसहप्रेष्ठविरहतीव्रतापधुताशुभाः ।
ध्यानप्राप्ताच्युताश्लेषनिर्वृत्याक्षीणमङ्गलाः ॥१०॥
तमेव परमात्मानं जारबुद्ध्यापि सङ्गताः ।
जहुर्गुणमयं देहं सद्यः प्रक्षीणबन्धनाः ॥११॥
परीक्षित ! हुन त उनीहरुको श्रीकृष्ण प्रति उपपतिको भाव थियो तापनि भगवान्संग आशक्तिका कारण उनीहरुको श्रीकृष्णलाई भेट्ने इच्छाले आफु भित्र भएको सबै वेदनाहरु नाश भयो । उनीहरु ध्यानमग्न भए । यसरी ध्यान गर्दा उनीहरुको अगाडि नैं श्रीकृष्ण प्रकट हुनुभयो उनीहरुले मनमनै बडो प्रेमले वहाँलाई आलिंगन गरे जसले गर्दा उनीहरुको अशुभ संस्कारहरू जति सबै नष्ट भए त्यसपछि उनीहरुले त्यो गुणमय शरीरलाई पनि त्यागिदिए ।।१०–११।।
परीक्षिदुवाच–
कृष्णं विदुः परं कान्तं न तु ब्रह्मतया मुने ।
गुणप्रवाहोपरमस्तासां गुणधियां कथम् ॥१२॥
राजा परीक्षितले सोधे– हे प्रभु ! गोपीहरूले कृष्णलाई परंप्रियाका रुपमा मानेका थिए ब्रह्मरुपले मानेको थिएनन् तैपनि प्राकृत गुणमा रमेका अवस्थामा उनीहरु यो त्रिगुणमय संसार चक्रबाट कसरी मुक्त भए ।।१२।।
शुक उवाच–
उक्तं पुरस्तादेतत्ते चैद्यः सिद्धिं यथा गतः ।
द्विषन्नपि हृषीकेशं किमुताधोक्षजप्रियाः ॥१३॥
श्रीशुकदेवजीले भन्नुभयो – हे परीक्षित ! मैले तपाईलाई पहिल्यै भनिसकेको छु कि शिशुपालले भगवान् प्रति घृणा राखेर मुक्ति पायो भने भगवान् श्रीकृष्णसंग अनन्य प्रमे गर्ने गोपिनीहरुको मक्तिको बारेमा त के नै आश्चर्य हुन्छ र ? ।।१३।।
नृणां निःश्रेयसार्थाय व्यक्तिर्भगवतो नृप ।
अव्ययस्याप्रमेयस्य निर्गुणस्य गुणात्मनः ॥१४॥
परीक्षित ! वास्तवमा, भगवान नाश रहित र प्रमाणद्वार जान्न नसकिने निर्गुण परमात्मा हुनुहुन्छ । प्रकृतिका गुणलाई स्वीकार गरेर प्रकट हुनुहुन्छ ।।१४।।
कामं क्रोधं भयं स्नेहमैक्यं सौहृदमेव च ।
नित्यं हरौ विदधतो यान्ति तन्मयतां हि ते ॥१५॥
त्यसैले भगवानसँगको सम्बन्ध जुनसुकै होस्, चाहे त्यो वासना, क्रोध वा डरको होस्; चाहे त्यो स्नेह होस्, नाता होस् वा सद्भाव होस् । जुनसुकै सम्बन्ध भएपनि भगवानलाई प्राप्त गर्दछ ।।१५।।
न चैवं विस्मयः कार्यो भवता भगवत्यजे ।
योगेश्वरेश्वरे कृष्णे यत एतद् विमुच्यते ॥१६॥
हे परीक्षित ! तपाई जस्ता भगवान्को रहस्य जान्ने भक्तले श्रीकृष्णको सक्बन्धमा यस्तो सन्देह गर्नु हुँदैन । किनकि भगवान्का लागि यो कुनै आश्चर्यको कुरा होइन । वहाँको संकल्प मात्रले आँखाको इसाराले नै जगतको कल्याण हुन्छ ।।१६।।
ता दृष्ट्वावन्तिकमायाता भगवान् व्रजयोषितः ।
अवदद् वदतां श्रेष्ठो वाचः पेशैर्विमोहयन् ॥१७॥
वक्ताहरूमध्ये सर्वश्रेष्ठ भगवान्ले आफ्नो नजिक आईरहेका व्रज सुन्दरीहरुलार्इ मोहित बनाउँदै भन्नुभयो ।।१७।।
श्रीभगवानुवाच–
स्वागतं वो महाभागाः प्रियं किं करवाणि वः ।
व्रजस्यानामयं कच्चिद् ब्रूतागमनकारणम् ॥१८॥
भगवान श्रीकृष्णले भन्नुभयो – हे धेरै भाग्यशाली गोपीहरू ! तिमीहरुलाई स्वागत छ । व्रजमा सबै ठिक छ, हैन र ? तिमीहरु यतिबेला बेला यहाँ आउनु के कारण हो मलाई भन ? ।।१८।।
रजन्येषा घोररूपा घोरसत्त्वनिषेविता ।
प्रतियात व्रजं नेह स्थेयं स्त्रीभिः सुमध्यमाः ॥१९॥
हे सुन्दरीहरु यो रातको समय हो, यो आफैमा धेरै डरलाग्दो छ र ठूला–ठूला डरलाग्दा जीवहरू यता–उता घुमिरहन्छ । यहाँ बस्न हुदैन, त्यसैले सबैजना तुरुन्तै व्रजमा फर्किहाल ।।१९।।
मातरः पितरः पुत्रा भ्रातरः पतयश्च वः ।
विचिन्वन्ति ह्यपश्यन्तो मा कृढ्वं बन्धुसाध्वसम् ॥२०॥
तिमीलाई नदेखेर तिम्रा आमाबुवा, श्रीमान्, छोरा र दाजुभाइले खोजिरहेका होलान् उनीहरुलाई नअत्याओ ।।२०।।
दृष्टं वनं कुसुमितं राकेशकररञ्जितम् ।
यमुना अनिललीलैजत्तरुपल्लवशोभितम् ॥२१॥
तद् यात मा चिरं गोष्ठं शुश्रूषध्वं पतीन् सतीः ।
क्रन्दन्ति वत्सा बालाश्च तान् पाययत दुह्यत ॥२२॥
यो पूर्णिमाको कोमल किरणहरूले रंगिएको फूलहरूले यो जंगलको सौन्दर्य सबैले देखिहाल्यौ जहाँ यमुनाको वायु मन्दमन्द बगिरहेको छ, त्यसैले हे सातिहरु ! अब ढिलो नगरिकन सकेसम्म चाँडो व्रजमा फर्केर आफ्नो पतिको सेवा गर । हेर, घरका साना केटाकेटीहरू र गाईका बाछाहरू रोइरहेका होलान उनीहरूलाई दूध पियाउ र गाई दोऊ ।।२१–२२।।
अथवा मदभिस्नेहाद् भवत्यो यन्त्रिताशयाः ।
आगता ह्युपपन्नं वः प्रीयन्ते मयि जन्तवः ॥२३॥
अथवा यदि तिमी मेरो प्रेमका कारण यहाँ आएका हौ भने त्यसमा केही गल्ती छैन, किनभने संसारका सबै प्राणहरुले मलाई प्रेम गर्छन् र मलाई देखेर खुसी हुन्छन् ।।२३।।
भर्तुः शुश्रूषणं स्त्रीणां परो धर्मो ह्यमायया ।
तद्बुन्धूनां च कल्याणः प्रजानां चानुपोषणम् ॥२४॥
हे कल्याणीहरु ! आफ्नो पति र दाजुभाइको इमानदारी पूर्वक सेवा गर्नु र छोराछोरीको पालनपोषण गर्नु नारीहरूको सर्वश्रेष्ठ धर्म हो ।।२४।।
दुःशीलो दुर्भगो वृद्धो जडो रोग्यधनोऽपि वा ।
पतिः स्त्रीभिर्न हातव्यो लोकेप्सुभिरपातकी ॥२५॥
जुन स्त्रीले उत्तम संसार प्राप्त गर्न चाहान्छिन् भने उनले आफ्नो पति नराम्रो, भाग्यहीन, बूढो, मूर्ख रोगी, वा गरिब जे जस्तो भएपनि त्याग्न हुदैन ।।२५।।
अस्वर्ग्यमयशस्यं च फल्गु कृच्छ्रं भयावहम् ।
जुगुप्सितं च सर्वत्र ह्यौपपत्यं कुलस्त्रियः ॥२६॥
कुलिन स्त्रीले जारपतिको सेवा गर्न हुँदैन । उनीहरु सबै कुराबाट निन्दनीय हुन्छन् । यसबाट उनीहरुको परलोक बिग्रन्छ, स्वर्ग पाउँदैनन्, संसारमा बदनाम हुन्छ ।।२६।।
श्रवणाद् दर्शनाद् ध्यानान्मयि भावोऽनुकीर्तनात् ।
न तथा सन्निकर्षेण प्रतियात ततो गृहान् ॥२७॥
हे गोपीहरू ! मेरो लीला र गुणको श्रवणले, रुपको दर्शनले, कीर्तन र ध्यानले म प्रति जुन प्रेमहुन्छ, त्यस्तो प्रेम म नजिक बसेर हुदैन त्यसैले तिमीहरु आफ्ना घरमा फर्केर जाओ ।।२७।।
शुक उवाच–
इति विप्रियमाकर्ण्य गोप्यो गोविन्दभाषितम् ।
विषण्णा भग्नसङ्कल्पाश्चिन्तामापुर्दुरत्ययाम् ॥२८॥
श्रीशुकदेवजी भन्नुहुन्छ– परीक्षित ! भगवान श्रीकृष्णको यो अप्रिय भाषण सुनेर गोपीहरू दुःखी र व्याकुल भए । उनको आशा चकनाचुर भयो । चिन्ताको अथाह सागरमा डुब्न थाले ।।२८।।
(वसंततिलका)
कृत्वा मुखान्यव शुचः श्वसनेन शुष्यद्–
बिम्बाधराणि चरणेन भुवः लिखन्त्यः ।
अस्रैरुपात्तमषिभिः कुचकुङ्कुमानि
तस्थुर्मृजन्त्य उरुदुःखभराः स्म तूष्णीम् ॥२९॥
उनीहरु शोकका तातो सासले पाकेका गोलकाक्री (विम्वफल) समान ओठ सुकेको थियो । अनुहार भूईतिर निहुरिएको थियो भने गोडाको बुढी औंलाले भूइ कोट्याईरहेका थिए । उनीहरुले लगाएको चन्दन कुमकुम आदि आँसुले पखालिएको थियो । उनीहरुमा धेरै पीडा भएका कारण चुपचाप भएर उभिए।।२९।।
प्रेष्ठं प्रियेतरमिव प्रतिभाषमाणं
कृष्णं तदर्थविनिवर्तितसर्वकामाः ।
नेत्रे विमृज्य रुदितोपहते स्म किञ्चित्–
संरम्भगद्गहदगिरोऽब्रुवतानुरक्ताः ॥३०॥
गोपीहरूले आफ्ना प्रिय श्रीकृष्णमा आशक्ति भएका कारण आफ्ना सबै इच्छा र सुख त्यागेका थिए । श्रीकृष्णप्रति उनको असीम स्नेह र प्रेम थियो । त्यसैले श्री कृष्णका यस्तो अप्रिय वचन सुनेर उनीहरु धेरै दुःखी भए । रुंदा रुंदा उनीहरुको आँखा थाकेका थिए । त्यसैले उनीहरुले आँसु पुच्छदै अकमकिएको बोलिले यसो भन्न लागे ।।३०।।
गोप्य ऊचुः–
मैवं विभोऽर्हति भवान् गदितुं नृशंसं
सन्त्यज्य सर्वविषयांस्तव पादमूलम् ।
भक्ता भजस्व दुरवग्रह मा त्यजास्मान्
देवो यथाऽऽदिपुरुषो भजते मुमुक्षून् ॥३१॥
गोपीहरूले भने– हे श्रीकृष्ण ! हजुर सर्वब्यापी हुनुहुन्छ । हजुरलाई दुःखले मात्र पाउँन सकिन्छ । हजुरले हामीलाई यस्तो कठोर बचन बोल्नु हुँदैन । जसरी आदि पुरुष नारायणले मुमुक्षुहरुलाई स्वीकार गर्नु हुन्छ त्यसैगरी हजुरको चरणलाई मात्र प्रेम गर्ने हामीलाई स्वीकार गर्नु होस् । हामीलाई अलपत्र नछाड्नु होस ।।३१।।
यत्पत्यपत्यसुहृदामनुवृत्तिरङ्ग
स्त्रीणां स्वधर्म इति धर्मविदा त्वयोक्तम् ।
अस्त्वेवमेतदुपदेशपदे त्वयीशे
प्रेष्ठो भवांस्तनुभृतां किल बन्धुरात्मा ॥३२॥
हे प्रिय श्रीकृष्ण हजुरले आफ्ना श्रीमान, छोरा र दाजुभाइको सेवा गर्नु नारीको कर्तव्य हो भनि दिनुभएको उपदेश परंसत्य हो । तर धर्म सम्बन्धि सबै उपदेशको तात्पर्य हजुर नै हुनुहुन्छ किनभने हजुर नै सबै प्राणीका आत्मा र परंप्रिय हुनुहुन्छ ॥३२॥
कुर्वन्ति हि त्वयि रतिं कुशलाः स्व आत्मन्
नित्यप्रिये पतिसुतादिभिरार्तिदैः किम् ।
तन्नः प्रसीद परमेश्वर मा स्म छिन्द्या
आशां धृतां त्वयि चिरादरविन्दनेत्र ॥३३॥
आत्म–ज्ञानमा निपुण महापुरुषहरूले आफ्नै आत्मस्वरुप हजुरलाई नै प्रेम गर्दछन् । किनभने अनन्त र पीडादायी पति छोरा छोरीको उद्देश्य के हुन्छ र ? हे भगवान ! त्यसैले हामीसँग खुसी हुनुहोस् । धेरै समय देखि हाम्रो हजुरमा प्रेम छ । त्यसैले यो प्रेमको भरोसालाई बिचैमा नछाड्नु होस ।।।३३।।
चित्तं सुखेन भवतापहृतं गृहेषु
यन्निर्विशत्युत करावपि गृह्यकृत्ये ।
पादौ पदं न चलतस्तव पादमूलाद्
यामः कथं व्रजमथो करवाम किं वा ॥३४॥
हामी आफ्नै घरकाजमा रमाई रहेका थियौं तर हजुरले हाम्रो चित्तलाई चोर्नु भयो । अब हजुरलाई छाडेर हाम्रो पाईला एक कदम पनि अगडि सर्दैन भने यस अवस्थामा हामी कसरी व्रजमा फर्केर जाने र त्यहाँ गएर पनि के गर्ने ? ।।३४।।
सिञ्चाङ्ग नस्त्वदधरामृतपूरकेण
हासावलोककलगीतजहृच्छयाग्निम् ।
नो चेद् वयं विरहजाग्न्युपयुक्तदेहा
ध्यानेन याम पदयोः पदवीं सखे ते ॥३५॥
हे भगवन् ! हजुरको मिठो मुस्कान, सुन्दर हेराई र सुमधुर संगीतले गर्दा हजुरसंग मिल्नका लगि हाम्रो हृदयमा कामाग्नि जलिरहेको छ । यसलाई हजुरको अधरामृत शेचन गरेर शान्त बनाउँनुहोस् । हामी हजुरको वियोगको पीडा रुपी अग्निले हाम्रो शरीरलाई भष्म पारेर हजुरको चरणलाई प्राप्त गर्दछौं ।।३५।।
यर्ह्यम्बुजाक्ष तव पादतलं रमाया
दत्तक्षणं क्वचिदरण्यजनप्रियस्य ।
अस्प्राक्ष्म तत्प्रभृति नान्यसमक्षमङ्ग
स्थातुं त्वयाभिरमिता बत पारयामः ॥३६॥
हे कमलनयन ! वनबासि तपस्वीहरु पनि लक्ष्मीलाई पाउँनको लागि तपस्या गरिरहन्छन् भने उनै लक्ष्मीले पनि मुस्किलले शेवा गर्न पाउँने हजुरको चरणलाई हामीले आफ्नो स्तनमा राख्ने अवसर पाएका छौं । त्यसो भएकोले हामी हजुरसंग पृथक भएर अरुसंग रहन नसक्ने भएका छौं ।।३६।।
श्रीर्यत्पदाम्बुजरजश्चकमे तुलस्या
लब्ध्वापि वक्षसि पदं किल भृत्यजुष्टम् ।
यस्याः स्ववीक्षण कृतेऽन्यसुरप्रयास–
स्तद्वद् वयं च तव पादरजः प्रपन्नाः ॥३७॥
जुन लक्ष्मीको हेराई आफुतिर परोस भनि ठुला ठुला देवताहरुले तपस्या गर्दछन् त्यस्ती लक्ष्मीले हजुरको छातिमा बास पाउँदा पनि तुलसीसंगै भएर पनि अरु देवताहरु द्वारा पूजित हजुरको चरणलाई रोज्नु भयो । हामी पनि हजुरको चरणको धुलो पाउँनको लागि शरणमा आएका छौं ।।३७।।
तन्नः प्रसीद वृजिनार्दन तेऽङ्घ्रिमूलं
प्राप्ता विसृज्य वसतीस्त्वदुपासनाशाः ।
त्वत्सुन्दरस्मितनिरीक्षणतीव्रकाम–
तप्तात्मनां पुरुषभूषण देहि दास्यम् ॥३८॥
त्यसैले हे भगवान् हमी आफ्ना सबै घर धन्दालई त्यागेर हजुरको शरणमा आएका छौं । हे पुरुषोत्तम ! हजुरको मिठो मुस्कान र सुन्दर हेराइले गर्दा उत्पन्न हुने काम रुपी अग्निले हाम्रो मन जलिरहेको छ । कृपया हामीलाई स्वीकार गरेर हजुरको सेवा गर्ने अवसर दिनु होस् ।।३८।।
वीक्ष्यालकावृतमुखं तव कुण्डलश्री–
गण्डस्थलाधरसुधं हसितावलोकम् ।
दत्ताभयं च भुजदण्डयुगं विलोक्य
वक्षः श्रियैकरमणं च भवाम दास्यः ॥३९॥
हे प्रियतम ! हजुरको कुण्डलले सुशोभित भएको गाला, घुम्रिएर लर्किएका कपाल, हँसिलो मुहारले युक्त हेराई, लामा लामा बलिया हात र लक्ष्मीको कृडास्थल भएको यो ठुलो छातीलाई देखेर हामी हजुरको दासी बनेका छौं ।।३९।।
का स्त्र्यङ्ग ते कलपदायतमूर्च्छितेन
सम्मोहिताऽऽर्यचरितान्न चलेत्त्रिलोक्याम् ।
त्रैलोक्यसौभगमिदं च निरीक्ष्य रूपं
यद् गोद्विजद्रुममृगाः पुलकान्यबिभ्रन् ॥४०॥
हजुरको यो बाँसुरीको मधुर आरोह अवरोह सुनेर वन जंगलका गाई पक्षी मृग आदि पशुहरु पनि उत्तेजित र रोमाञ्चित हुन्छन भने यस्तो तीनै लोकलाई सौभाग्य दिने हजुरको यस्तो रुपलाई देखेर सम्मोहित भएकी तीनै लोकमा हजुरको यस्तो चरित्रबाट मोहित नहुने कुनचाँही स्त्री होली ? ।।४०।।
व्यक्तं भवान् व्रजभयार्तिहरोऽभिजातो
देवो यथाऽऽदिपुरुषः सुरलोकगोप्ता ।
तन्नो निधेहि करपङ्कजमार्तबन्धो
तप्तस्तनेषु च शिरस्सु च किङ्करीणाम् ॥४१॥
जसरी भगवान नारायणले देवताहरूको रक्षा गर्नुहुन्छ, त्यसरी नै हजुर व्रजमण्डलको भय र दुःख हटाउन तिमी प्रकट हुनुभएको हो भन्ने कुरा पनि स्पष्ट छ । हे दुःखीका रक्षक ! हजुरलाई पाउँने तिव्र इच्छाले हाम्रो मन जलिरहेको छ । त्यसैले हामी दाशीहरुको शिर र छातीमा हजुरको चरण कमल राखेर हाम्रो मनलाई शान्त पारिदिनुहोस।।४१।।
शुक उवाच–
(अनुष्टुप्)
इति विक्लवितं तासां श्रुत्वा योगेश्वरेश्वरः ।
प्रहस्य सदयं गोपीरात्मारामोऽप्यरीरमत् ॥४२॥
श्रीशुकदेवजी भन्नुहुन्छ– परीक्षित ! गोपिनीहरुको यस्तो कुरा सुनेर आफैमा रमाउँने योगेश्वरका पनि देवता भगवान् श्रीकृष्णको हृदय दयाले भरियो र वहाँ आनन्द पूर्वक गोपिनीहरुसंग विहार गर्न लाग्नु भयो ।।४२।।
(मिश्र)
ताभिः समेताभिरुदारचेष्टितः
प्रियेक्षणोत्फुल्लमुखीभिरच्युतः ।
उदारहासद्विजकुन्ददीधिति–
र्व्यरोचतैणाङ्क इवोडुभिर्वृतः ॥४३॥
त्यतिबेला गोपिनीहरुको घेराईमा रहनु भएका र उनीहरुको प्यारो हेराइले गर्दा भगवान् प्रफुल्लित देखिनु हुन्थ्यो । वहाँले उनीहरुको इच्छा अनुसारका चेष्टा गर्नुभयो । त्यतिबेला वहाँ हाँस्दा वहाँको मुख कमल कुन्दको फुलको जस्तो चम्किलो देखिन्थ्यो त्यतिबेला भगवान् ताराहरुको बिचका चन्द्रमा जस्तै सुशोभित देखिनु हुन्थ्यो ।।४३।
(अनुष्टुप्)
उपगीयमान उद्गायन् वनिताशतयूथपः ।
मालां बिभ्रद् वैजयन्तीं व्यचरन्मण्डयन् वनम् ॥४४॥
त्यतिबेला भगवान श्रीकृष्णले वैजयन्ती माला धारण गर्नु भएको थियो । गोपिनीहरु वहाँको कीर्ति गाई रहेका थिए भने भगवान पनि उनीहरु संगै मिलेर गाइरहनु भएको थियो । भगवान् सयौ गोपिनीहरुको विचमा उनीहरुको मालिक झै रहेर उनीहरुको प्रसंसा गर्दै वनलाई सुशोभित बनाउँदै डुल्न लाग्नुभयो ।।।४४।।
नद्याः पुलिनमाविश्य गोपीभिर्हिमवालुकम् ।
रेमे तत्तरलानन्दकुमुदामोदवायुना ॥४५॥
यसपछि भगवान श्रीकृष्ण गोपीहरूका साथमा यमुनाजीको तीरमा पुग्नुभयो । यमुनाजीको तरल तरंगको स्पर्शले चिसो हावा र कमल पुष्पको सुगन्धले सुगन्धित भएर उहाँको सेवा भइरहेको थियो । त्यहाँका बालुवा हिँउ जस्तै चम्किला थिए । त्यसठाउँमा भगवान् उनीहरुसंग कृडा गर्न लाग्नु भयो ।।४५।।
(वसंततिलका)
बाहुप्रसारपरिरम्भकरालकोरु–
नीवीस्तनालभननर्मनखाग्रपातैः ।
क्ष्वेल्यावलोकहसितैर्व्रजसुन्दरीणा–
मुत्तम्भयन् रतिपतिं रमयाञ्चकार ॥४६॥
श्रीकृष्णले हात फैलाउने, अँगालो हाल्ने, गोपीहरूको हात थिच्ने, तिघ्रा, निवि र स्तन आदि छुने, ठट्टा गर्ने मुस्कुराउने यी कर्महरूद्वारा रमाइलो गर्दै गोपिनीहरुको काम भावना जगाएर रमण गर्नूभयो । ।।४६।।
(अनुष्टुप्)
एवं भगवतः कृष्णाल्लब्धमाना महात्मनः ।
आत्मानं मेनिरे स्त्रीणां मानिन्योऽभ्यधिकं भुवि ॥४७॥
यस प्रकार भगवान् कृष्णले गोपीहरूलाई सम्मान गर्नुभयो, तब गोपीहरूले आफुलाई संसारका सबै नारीहरूमध्ये हामी सर्वश्रेष्ठ छौं, भन्ने ठाने ।।४७।।
तासां तत् सौभगमदं वीक्ष्य मानं च केशवः ।
प्रशमाय प्रसादाय तत्रैवान्तरधीयत ॥४८॥
यसरी सम्मान पाउँदा गोपिनीहरुमा घमण्ड बढि मान खोजेको जस्तो देखेर उनीहरुको घमण्ड शान्त गर्नको लागि भगवान् त्यहाँबाट अन्तर्धान हुनुभयो ।।४८।।
इति श्रीमद्भादगवते महापुराणे पारमहंस्यां
संहितायां दशमस्कन्धे पूर्वार्धे एकोन्त्रिंशोऽध्यायः ॥२९॥
