श्रीमद्भागवत महापुराण
प्रथमः स्कंधः-नवमोध्यायः
सूत उवाच ।
(अनुष्टुप्)
इति भीतः प्रजाद्रोहात् सर्वधर्मविवित्सया ।
ततो विनशनं प्रागाद् यत्र देवव्रतोऽपतत् ॥। १ ॥
सूतजी भन्दछन् –
यसप्रकार राजा युधिष्ठिर आफ्ना प्रजाहरूको नाश बाट डराएका थिए । उनले सबै धर्मको ज्ञान प्राप्त गर्ने इच्छाले कुरुक्षेत्रको यात्रा गरे, जहाँ भीष्मपितामह शरशैयमा सुतेका थिए ।।१।।
तदा ते भ्रातरः सर्वे सदश्वैः स्वर्णभूषितैः ।
अन्वगच्छन् रथैर्विप्रा व्यासधौम्यादयस्तथा ॥। २ ॥
सबैभाईहरूले भएर राम्रा राम्रा घोडा भएका सुवर्ण मण्डित रथमा चढेर युधिष्ठिरको रेखदेख गरेका थिए । उनीहरूसंग व्यास र धौम्य ऋषि पनि थिए ।।२।।
भगवानपि विप्रर्षे रथेन सधनञ्जयः ।
स तैर्व्यरोचत नृपः कुवेर इव गुह्यकैः ॥। ३ ॥
श्रीकृष्ण पनि अर्जुनसंग रथमा चढेर आउनुभयो ।सबै भाईहरू संग भएका युधिष्ठिर त्यस वेला यक्षका मालिक कुवेर जस्तै शोभायमान देखिन्थे ।।३।।
दृष्ट्वा निपतितं भूमौ दिवश्च्युतं इवामरम् ।
प्रणेमुः पाण्डवा भीष्मं सानुगाः सह चक्रिणा ॥। ४ ॥
त्यस वेला भूमीमा परिराखेका भीष्मपितामह स्ववर्गबाट झरेका देवता जस्ता देखिन्थे सबैले भीष्मपितामहलाई नमस्कार गरे ।।४।।
तत्र ब्रह्मर्षयः सर्वे देवर्षयश्च सत्तम ।
राजर्षयश्च तत्रासन् द्रष्टुं भरतपुङ्गवम् ॥। ५ ॥
हे शौनकजी ! त्यस वेला भरत वंशीय भीष्मपितामहलाई हेर्न भनेर ब्रम्हर्षि, देवर्षि र राजर्षिहरू समेत आए ।।५।।
पर्वतो नारदो धौम्यो भगवान् बादरायणः ।
बृहदश्वो भरद्वाजः सशिष्यो रेणुकासुतः ॥। ६ ॥
वसिष्ठ इन्द्रप्रमदः त्रितो गृत्समदोऽसितः ।
कक्षीवान् गौतमोऽत्रिश्च कौशिकोऽथ सुदर्शनः ॥। ७ ॥
अन्ये च मुनयो ब्रह्मन् ब्रह्मरातादयोऽमलाः ।
शिष्यैरुपेता आजग्मुः कश्यपाङ्गिरसादयः ॥६– ८ ॥
आफ्ना शिष्यहरुका साथमा पर्वत, नारद, धौम्य, व्यास, वृहदश्व, भरद्वाज, प्रशुराम, वसिष्ठ, इन्द्रप्रमद, त्रित, गृत्समद, असित, कक्षीवान, गौतम, अत्री, विश्वामित्र, सुदर्शन, आदि त्यस्तै सुकदेव आदि महात्माहरू र कस्यप, अंगिरा पुत्र बृहस्पति आदि मुनिहरू पनि त्यहा आए ।।८।।
तान् समेतान् महाभागान् उपलभ्य वसूत्तमः ।
पूजयामास धर्मज्ञो देशकालविभागवित् ॥ ९ ॥
धर्म, काल र देशका बारेमा के गनु पर्दछ भन्ने वारे भीष्मपितामह जान्दथे । उनले त्यहाँ सबैको सहभागिता देखेर सबैलाई सकेसम्मको सत्कार गरे ।।९।।
कृष्णं च तत्प्रभावज्ञ आसीनं जगदीश्वरम् ।
हृदिस्थं पूजयामास माययोपात्त विग्रहम् ॥ १० ॥
उनी श्रीकृष्णका बारेमा राम्ररी जान्दथे त्यसैले उनले आफ्ना लीलाले मानिसको रूप धारण गरेका जगदिश्वररूप श्रीकृष्णको पूजा गरे ।।१०।।
पाण्डुपुत्रानुपासीनान् प्रश्रयप्रेमसङ्गतान् ।
अभ्याचष्टानुरागास्रैरन्धीभूतेन चक्षुषा ॥ ११ ॥
पाण्डवहरू नम्र, विनय र पे्रमका कारण भीष्मपितामहको नजिक बसे । उनीहरूलाई देखेर भीष्मपितामहको आँखा प्रेमको आँसुले भरियो उनी उनले भने ।।११।।
अहो कष्टमहोऽन्याय्यं यद् यूयं धर्मनन्दनाः ।
जीवितुं नार्हथ क्लिष्टं विप्रधर्माच्युताश्रयाः ॥ १२ ॥
हे धर्मपुत्रहरू अहो ! यो त उचित कुरा होइन थियो किनकि अच्युतको आश्रयमा रहने धर्मका छोराले यस्तो दुःख भोग्नु ता अन्यायको कुरा हो ।।१२।।
संस्थितेऽतिरथे पाण्डौ पृथा बालप्रजा वधूः ।
युष्मत्कृते बहून् क्लेशान् प्राप्ता तोकवती मुहुः ॥ १३ ॥
अतिरथी पाण्डुको मृत्य हुँदा तिमीहरू सानै थियौ । त्यस समय तिमीहरूको लालन पोषणका लागि कुन्ती महारानी र स्वयं तिमीहरूले ठुलो कष्ट भोग्नु प¥यो ।। १३ ।।
सर्वं कालकृतं मन्ये भवतां च यदप्रियम् ।
सपालो यद्वशे लोको वायोरिव घनावलिः ॥ १४ ॥
जसरी वादल वायुको बसमा हुन्छ त्यसैगरी लोकपाल सहित सबै संसार भगवान्को बसमा छन मलाई थाहा छ तिमीहरूको जीवनमा जुन किसिमको अपृय घटनाहरू भए त्यो सबै उनै भगवान्को लीला हो ।।१४।।
यत्र धर्मसुतो राजा गदापाणिर्वृकोदरः ।
कृष्णोऽस्त्री गाण्डिवं चापं सुहृत् कृष्णः ततो विपत् ॥ १५ ॥
नत्र त जहाँ साक्षात धर्मका छोरा युधिष्ठिरछन्, गदाधारी भिमशेन र धर्नुधारी अर्जुनले रक्षा गरेका छन्, गाडिव धनु छ स्वयं परोपकारी र दयालु श्रीकृष्ण साथमा हुनुहुन्छ यस्तो अवस्थामा पनि विपत्ति भन्नेकुरा हुन्छ र ? ।।१५।।
न ह्यस्य कर्हिचित् राजन् पुमान् वेद विधित्सितम् ।
यत् विजिज्ञासया युक्ता मुह्यन्ति कवयोऽपि हि ॥ १६ ॥
वहां कालरूप श्रीकष्ण कहिले के गर्नुहुन्छ भन्ने बारेमा कोहीपनि जान्दैनन् ।ठुलाठुला ज्ञानीहरू पनि यस विषयमा जान्न लालयित हुन्छन् ।।१६।।
तस्मात् इदं दैवतंत्रं व्यवस्य भरतर्षभ ।
तस्यानुविहितोऽनाथा नाथ पाहि प्रजाः प्रभो ॥ १७ ॥
हे युधिष्ठिर संसारका यी सबै घटनाहरू इश्वरको इच्छाको अधिनमा हुन्छन् ।अव वहांकै अनुशरण गरेर तिमीले यी अनाथ प्रजाहरूलाई पाल, किनकि अवतिमी नै सबैका स्वामी हौ र उनीहरूलाई पालन गर्नमा सामथ्र्य पनि छौ ।।१७।।
एष वै भगवान् साक्षात् आद्यो नारायणः पुमान् ।
मोहयन् मायया लोकं गूढश्चरति वृष्णिषु ॥ १८ ॥
वहां श्रीकृष्ण त साक्षात भगवान् हुनुहुन्छ वहां सबैका कारण र परमपुरुष नारायण हुनुहुन्छ आफ्नो मायाले मानिसलाई मोहित गराउदै यदुवंशीमा छिपेर लीला गरीरहनु भएको छ ।।१८।।
अस्यानुभावं भगवान् वेद गुह्यतमं शिवः ।
देवर्षिर्नारदः साक्षात् भगवान् कपिलो नृप ॥ १९ ॥
वहांको प्रभाव अत्यन्त गोप्य र रहस्यमय छ ।
हे युधिष्टर ! वहांको बारेमा भगवान् शंकर, देवर्षि नारद, र भगवान् कपिल पनि जान्नुहुन्छ ।।१९।।
यं मन्यसे मातुलेयं प्रियं मित्रं सुहृत्तमम् ।
अकरोः सचिवं दूतं सौहृदादथ सारथिम् ॥ २० ॥
जसलाई तिमी आफ्नो भाई, प्रिय मित्र र प्यारो मानेर प्रेम पूर्वक आफ्नो मन्त्री, दुत र सारथी सम्म वनाउन संकोच मानेनौ वहां त स्वयं परमात्मा हुनुहुन्छ ।।२०।।
सर्वात्मनः समदृशो ह्यद्वयस्यानहङ्कृतेः ।
तत्कृतं मतिवैषम्यं निरवद्यस्य न क्वचित् ॥ २१ ॥
यस्ता सर्वात्मा, समदर्शी, अद्वितीय, अहंकार रहित र निष्पाप परमात्मामा उच र निन्दित कामका कारण कुनै किसिमको भेदभाव हुदैन ।।२१।।
तथाप्येकान्तभक्तेषु पश्य भूपानुकम्पितम् ।
यत् मे असून् त्यजतः साक्षात् कृष्णो दर्शनमागतः ॥ २२ ॥
हे युधिष्ठिर ! यसप्रकार सबैतिर बराबर भएर पनि आफ्ना अनन्य भक्तहरू प्रति कति दयालु हुनुहुन्छ कति कृपालु हुनुहुन्छ ।यसप्रकार म अहिले यहाँ प्राण त्याग गर्न गइरहेको बेलामा उनै भगवान् मलाईसाक्षात दर्शन दिइरहनु भएको छ ।।२२।।
भक्त्यावेश्य मनो यस्मिन् वाचा यन्नाम कीर्तयन् ।
त्यजन् कलेवरं योगी मुच्यते कामकर्मभिः ॥ २३ ॥
भगवतपरायण पुरुष भक्तिभावले आफ्नो मन वहांमा लगाएर र बोलीबाट उनैको नामको कीर्तन गरेर आफ्नो देह त्याग गर्दछन् र कर्मवन्धनबाट छुट्कारा पाउदछन् ।।२३।।
(वंशस्थ)
स देवदेवो भगवान् प्रतीक्षतां
कलेवरं यावदिदं हिनोम्यहम् ।
प्रसन्नहासारुणलोचनोल्लसन्
मुखाम्बुजो ध्यानपथश्चतुर्भुजः ॥ २४ ॥
उनै देवदेव भगवान् आफ्नो प्रसन्न हांसो र रक्तकमल समानको अरुण नेत्रले सुशोभित मुख भएका, जसलाई अरु हरूले केवल ध्यानले दर्शन पाउछन् वहांचतुर्भुजरूप त्यतिवेलासंम्म यहि स्थिर रहिरहुन, जवसम्म म प्राण त्याग गर्दिन ।।२४।।
सूत उवाच ।
(अनुष्टुप्)
युधिष्ठिरः तत् आकर्ण्य शयानं शरपञ्जरे ।
अपृच्छत् विविधान् धर्मान् ऋषीणां चानुश्रृण्वताम् ॥ २५ ॥
सूतजीले भने–
युधिष्ठिरले शरशय्यामा सुतिरहेका भीष्मपितामहको यस्तो कुरा सुनेर त्यहाँ भएका ऋषिहरूको अगाडि धर्मका विभिन्न रहस्यका बारे सोधे ।।२५।।
पुरुषस्वभावविहितान् यथावर्णं यथाश्रमम् ।
वैराग्यरागोपाधिभ्यामाम्नातोभयलक्षणान् ॥२६ ॥
त्यसपछि सबै तत्वजान्ने भीष्मपितामहले वर्णाश्रम अनुसारको पुरुषको स्वभाविक धर्म, वैराग्य रागको कारण विभिन्न रूपका लक्षणको बारेमा बताए ।।२६।
दानधर्मान् राजधर्मान् मोक्षधर्मान् विभागशः ।
स्त्रीधर्मान् भगवद्धर्मान् समासव्यासयोगतः ॥ २७ ॥
दानधर्म, राजधर्म, मोक्षधर्म, स्त्रीधर्म र भगवद्धर्म योग आदिका बारेमा सारांसमा बताए ।।२६।
धर्मार्थकाममोक्षांश्च सहोपायान् यथा मुने ।
नानाख्यान इतिहासेषु वर्णयामास तत्त्ववित् ॥ २८ ॥
हे शौनकजी ! यसका साथै धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष आदि चार पुरुषार्थ र यसलाइ प्राप्त गर्ने साधनको बारेमा अनि इतिहास र वर्णाश्रम धर्मका बारेमा वर्णन गरे ।।२८।।
धर्मं प्रवदतस्तस्य स कालः प्रत्युपस्थितः ।
यो योगिनश्छन्दमृत्योर्वाञ्छितस्तूत्तरायणः ॥ २९ ॥
मृत्युलाई आफ्नो बसमा राखेका भीष्मपितामहले यसरी धर्मको ब्याख्या गरीरहेकै बेला उत्तरायणको समय आयो ।।२९।।
(वंशस्थ)
तदोपसंहृत्य गिरः सहस्रणी-
र्विमुक्तसङ्गं मन आदिपूरुषे ।
कृष्णे लसत्पीतपटे चतुर्भुजे
पुरःस्थितेऽमीलितदृग्व्यधारयत् ॥ ३० ॥
त्यतिवेला भीष्मपितामहले आफ्नो बोलीलाई संयम गर्दै मनबाट सबै विषयलाई हटाएर आफ्नो अगाडि स्थित सुन्दर चतुर्भज स्वरूप आदि पुरुष भगवान् कृष्णमा मन लगाए । आँखा उनै श्रीकृष्णमा एक टंकारले लगाए ।।३०।।
विशुद्धया धारणया हताशुभः
तदीक्षयैवाशु गतायुधश्रमः ।
निवृत्त सर्वेन्द्रिय वृत्ति विभ्रमः
तुष्टाव जन्यं विसृजन् जनार्दनम् ॥ ३१ ॥
उनलार्ई शस्त्रले जुन पीडा भएको थियो ती सबै पीडा भगवान्को दर्शनले शान्त भयो भगवान् प्रतिको विशुध्द प्रेमले गर्दा उनको बाँकी पापहरू पनि नष्ट भयो । अनि शरीर त्याग गर्ने समयमा विनम्र भएर भगवान्को स्तुति गनै लागे ।।३१।।
श्रीभीष्म उवाच–
(पुष्पिताग्रा)
इति मतिरुपकल्पिता वितृष्णा
भगवति सात्वतपुङ्गवे विभूम्नि ।
स्वसुखमुपगते क्वचिद्विहर्तुं
प्रकृतिमुपेयुषि यद्भवप्रवाहः ॥ ३२ ॥
भीष्मपितामहले भने –
अव मृत्युको समय आएकोले अनेक प्रकारको साधना र अनुष्ठानले सुध्द र कामना रहित भएको यो बुध्दिलाई यदुवंशशिरोमणि श्रीकृष्णको चरण्मा लगेर समर्पण गर्दछु ।वहां सदासर्वदा आफ्नो आनन्दमय स्वरूपमा स्थित भएर पनि विहांर र लीला गर्ने इच्छाले यो प्रकृतिलाई स्विकार गर्नुहुन्छ र वहांबाटै यसरी नै यो सृष्टि परंपरा चलिरहन्छ ।।३२।।
त्रिभुवनकमनं तमालवर्णं
रविकरगौरवराम्बरं दधाने ।
वपुरलककुलावृताननाब्जं
विजयसखे रतिरस्तु मेऽनवद्या ॥ ३३ ॥
जसको तीनैलोकमा सुन्दर तमालको रुखको जस्तो श्याम वर्ण छ, शरीरमा विहांनको सूर्र्यको किरण जस्तो उत्तम पीताम्बर धारण गर्नु भएको छ र मुख कमलमा घुम्रिएको कपाल हल्लिरहेको छ उनै अर्जुनका सखा श्रीकृष्ण्मा निष्कपट प्रेम रहोस ।।३३।।
युधि तुरगरजोविधूम्रविष्वक्
कचलुलितश्रमवार्यलङ्कृतास्ये ।
मम निशितशरैर्विभिद्यमान-
त्वचि विलसत्कवचेऽस्तु कृष्ण आत्मा ॥ ३४ ॥
मलाई युध्दको समयको वहांको विलक्षण चित्र आईरहेको छ ।वहांको मुखमा हल्लिरहेको घुम्रिएको कपाल घोडाको टापको धुलोले मैलिएको थियो, पसिनाको थोपाले अनुहार शोभायमान देखिएको थियो ।म तीखा वाणले वहांको छाती ताकिरहेको हुन्थे उहि सुन्दर कवच धारण गर्नु भएका श्रीकृष्णप्रति मेरो शरीर, अन्तःकरण र आत्मा समर्पण गर्दछु ।।३४।।
सपदि सखिवचो निशम्य मध्ये
निजपरयोर्बलयो रथं निवेश्य ।
स्थितवति परसैनिकायुरक्ष्णा
हृतवति पार्थसखे रतिर्ममास्तु ॥ ३५ ॥
अर्जुनको कुरालाई मानेर तुरुन्तै पाण्डव र कौरवको विचमा रथ लिएर आए अनि त्यहि रथमा बसेर सत्रु पक्षका सेनालाई परास्त गरे, अर्नुनका प्यारा भगवान् श्रीकृष्णमा पेरो अटल प्रम रहोस् ।।३५।।
व्यवहितपृतनामुखं निरीक्ष्य
स्वजनवधाद्विमुखस्य दोषबुद्ध्या ।
कुमतिमहरदात्मविद्यया य-
श्चरणरतिः परमस्य तस्य मेऽस्तु ॥ ३६ ॥
अर्जुनले जव कौरव सेनापती मलाई देखे अनि स्वजनलाई हत्या गर्नु पाप संझेरयुध्दबाट विमुख हुन खोजेका अर्जुनलाई गीताको रूपमा आत्मविद्याको उपदेश दिएर अर्जुनको अज्ञानलाई नाश गरीदिनु भयो उनै परमपुरुष श्रीकृष्ण्को चरणमा मेरो प्रेम रहोस् ।।३६।।
स्वनिगममपहाय मत्प्रतिज्ञा–
मृतमधिकर्तुमवप्लुतो रथस्थः ।
धृतरथ चरणोऽभ्ययाच्चलद्गु–
र्हरिरिव हन्तुमिभं गतोत्तरीयः ॥ ३७ ॥
मैले श्रीकृष्णलाई शस्त्र उठाउन लगाएरै छोड्छु भन्ने प्रतिज्ञा गरेको थिए ।वहांले शस्त्र नउठाउने भन्ने आफ्नो प्रतिज्ञा तोड्नुभयो रथाबाट ओर्लिएर, सिंहले हात्तीलाई मार्न दौडे जसरी रथको पांंग्रा लिएर म माथि जाईलाग्नु भयो ।त्यस मयमा वहां यति वेगले दौडनु भयो कि वहांको काँधको बस्त्र खस्यो पृथ्वी काप्न लागिन ।।३७।।
शितविशिखहतो विशीर्णदंशः
क्षतजपरिप्लुत आततायिनो मे ।
प्रसभमभिससार मद्वधार्थं
स भवतु मे भगवान् गतिर्मुकुन्दः ॥ ३८ ॥
म आततायीले तीखा बाण प्रहार गरेर वहांको कवच खसालि दिएको थिएं ।शरीर छियाछिया भएको थियो ।अर्जुनले रोक्ता रोक्तै पनि वहां बल संग म भएतिर दगुर्दै आउनुभयो ।उनै भगवान् श्रीकृष्ण प्रति यस्तो ब्यवहांर गर्दा पनि म प्रति अनुग्रह र भक्तवत्सलताले परिपूर्ण थिए । उनै मेरो गती हुन र आश्रय पनि हुन् ।।३८।।
विजयरथकुटुम्ब आत्ततोत्रे
धृतहयरश्मिनि तत् श्रियेक्षणीये ।
भगवति रतिरस्तु मे मुमूर्षोः
यमिह निरीक्ष्य हता गताः स्वरूपम् ॥ ३९ ॥
अर्जुनको रथको रक्षाका लागि खटिएका श्रीकृष्ण्को दायाँ हातमा घोडाको लगाम थियो भने बायाँ हातमा चावुक यी दुवैले शोभायमान भएका वखत वहां को रूप अपूर्व छविको थियो ।महाभरत युध्दमा वीर गती प्राप्तगरेका वीरहरूले त्यहि रूपको दर्शन गरेर मोक्ष प्राप्त गरे उनै अर्जुनका सारथि भगवान् श्रीकृष्णले मेरो मरणलाई मोक्ष गरुन् ।।३९।।
ललित गति विलास वल्गुहास
प्रणय निरीक्षण कल्पितोरुमानाः ।
कृतमनुकृतवत्य उन्मदान्धाः
प्रकृतिमगन् किल यस्य गोपवध्वः ॥ ४० ॥
भगवान्को सुन्दर चाल र मधुर हाश्य र प्रेममय हेराइले सम्मानित गोपिनीहरू रासलीलाबाट अन्तर्धान हुदा प्रेमले मत्त भएर जसको लीलामा तन्मय भएका थिए उनै कृष्णमा मेरो प्रेम रहोस् ।।४०।।
मुनिगण नृपवर्यसङ्कुलेऽन्तः
सदसि युधिष्ठिर राजसूय एषाम् ।
अर्हणं उपपेद ईक्षणीयो
मम दृशिगोचर एष आविरात्मा ॥ ४१ ॥
जुन बखत युधिष्ठिरको राजसूर्य यज्ञ भइरहेको थियो मुनिहरू र ठुलाठुला राजाहरूको सभा भएको ठाँउमा सबभन्दा पहिला यीनैको प्रशंंसा गर्दथे ।मेरो आँखाको अगाडि दर्शनीय भगवान् श्रीकृष्ण्को पूजा भएको थियो ।उनै सबैका आत्मा प्रभु मेरो मृत्युका समयमा मेरो अगाडि खडा हुनुभएको छ ।।४१।।
तमिममहमजं शरीरभाजां
हृदि हृदि धिष्ठितमात्म कल्पितानाम् ।
प्रतिदृशमिव नैकधार्कमेकं
समधिगतोऽस्मि विधूत भेदमोहः ॥ ४२ ॥
जसरी आँखाले एउटै सूर्यलाई अनेक देखिन्छ त्यसै गरी अजन्मा भएर पनि आफुद्वारा रचिएको लीलाद्वारा शरीरधारीहरूको हृदयमा थरिथरिरूप बाट देखिनुहुन्छ । तर वाहाँ एउटै रूपले सबैको हृदयमा रहनुहुन्छ ।यीनै श्रीकृष्णलाई मैले भेद भ्रम रहित भएर प्राप्त गरेको छु ।।४२।।
सूत उवाच ।
(अनुष्टुप्)
कृष्ण एवं भगवति मनोवाग्दृष्टिवृत्तिभिः ।
आत्मन्यात्मानमावेश्य सोऽन्तःश्वास उपारमत्॥ ४३ ॥
सूतजीले भने –
यसप्रकार भीष्मपितामहले मन वाणि र दृष्टिले आत्मस्वरूप भगवान् श्रीकृष्णमा आफुलाई लीन गराए । उनको प्राण उनै श्रीकृष्णमा विलय भयो ।अनि शान्त भए ।।४३।।
सम्पद्यमानमाज्ञाय भीष्मं ब्रह्मणि निष्कले ।
सर्वे बभूवुस्ते तूष्णीं वयांसीव दिनात्यये ॥ ४४ ॥
जसरी दिन वितेपछि चराहरू शान्त हुन्छन् त्यसै गरी उनी अनन्त ब्रम्हमा लीनभएको बुझेर सबैजना चुप भए ।।४४।।
तत्र दुन्दुभयो नेदुः देवमानव वादिताः ।
शशंसुः साधवो राज्ञां खात्पेतुः पुष्पवृष्टयः ॥ ४५ ॥
त्यस समयमा देवता र मानिसहरूले नगरा बजाउन लागे ।साधु स्वभाव भएका राजा युधिष्ठिरले उनको प्रशंसा गरे आकाशबाट पुष्पबृटि भयो ।।४५।।
तस्य निर्हरणादीनि सम्परेतस्य भार्गव ।
युधिष्ठिरः कारयित्वा मुहूर्तं दुःखितोऽभवत् ॥ ४६ ॥
हे शौनकजी ! युधिष्ठिरले उनको मृत शरीरको अन्तेष्टि गरे अनि केहिवेरका लागि शोकमग्न भए ।।४६।।
तुष्टुवुर्मुनयो हृष्टाः कृष्णं तत् गुह्यनामभिः ।
ततस्ते कृष्णहृदयाः स्वाश्रमान्प्रययुः पुनः ॥ ४७ ॥
त्यस समयमा महात्मा मुनिहरूले आनन्दसंग भगवान्को रहस्यमय नामको उच्चारण गर्दे स्तुति गरे त्यसपछि कृष्णभगवान्लाई हृदयमा राखेर आ–आफ्नो आश्रममा तिर लागे ।।४७।।
ततो युधिष्ठिरो गत्वा सहकृष्णो गजाह्वयम् ।
पितरं सान्त्वयामास गान्धारीं च तपस्विनीम् ॥ ४८ ॥
युधिष्ठिरहरू पनि भगवान् श्रीकृष्ण्का साथमा हस्तिनापुर फर्के अनि आफ्ना काका धृतराष्ट्र् र तपश्विनी गान्धारीलाई सान्त्वना दिए ।।४८।।
पित्रा चानुमतो राजा वासुदेवानुमोदितः ।
चकार राज्यं धर्मेण पितृपैतामहं विभुः ॥ ४९ ॥
अनि धृतराष्ट्र्को आज्ञा लिएर राजा युधिष्ठिरले बंश परंपरा अनुशार धर्मपूर्वक साम्राज्यको शासन गर्न लागे ।।४९।।
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
प्रथमस्कन्धे युधिष्ठिरराज्यप्रलम्भो नाम नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥
