श्रीमद्भागवत महापुराण
दशमः स्कंधः – एकत्रिंशोऽध्यायः
गोप्य ऊचुः–
(शुद्धकामदा)
जयति तेऽधिकं जन्मना व्रजः
श्रयत इन्दिरा शश्वदत्र हि ।
दयित दृश्यतां दिक्षु तावका(
स्त्वयि धृतासवस्त्वां विचिन्वते ॥१॥
गोपिनीहरुले भने– हे श्रीकृष्ण ! हजुरको जन्म भएकोले यो व्रजभूमि बैकुण्ठ भन्दापनि उत्तम भएको छ । किनभने यहाँ लक्ष्मीजीको नित्य निरन्तरबास गर्नुहुन्छ । हजुरमा मन लगाएका हामी दासीहरु यहाँ सबैतिर हजुरलाई खोजिराखेका छौं त्यसैले झट्टै नै आएर हामीलाई दर्शन दिनुहोस् ।।१।।
शरदुदाशये साधुजातसत्–
सरसिजोदरश्रीमुषा दृशा ।
सुरतनाथ तेऽशुल्कदासिका
वरद निघ्नतो नेह किं वधः ॥२॥
हे कृडाका स्वामी ! हामी हजुरका बिना शुल्कका र कुनैकामना नराख्ने दासीहरू हौ । शरदकालको पोखरीमा उत्पन्न भएको कमलको शोभालाईलार्ई माथ गर्ने आँखाले हामीलाई हरण गरिरहनुभएको छ के यो पनि बध नै होइन र ? ।।२।।
विषजलाप्ययाद् व्यालराक्षसाद्
वर्षमारुताद् वैद्युतानलात् ।
वृषमयात्मजाद् विश्वतभया–
दृषभ ते वयं रक्षिता मुहुः ॥३॥
हे पुरुष श्रेष्ठ ! यमुनाको बिसालु जलद्वारा हुने मृत्युबाट अजिङ्गरको मुखबाट त्यस्तै वर्षा आदि बिजुली तथा दानबहरूको प्रकोपबाट हजुरले हामीलाई बारम्बार बचाउनुभएको छ ।।३।।
न खलु गोपीकानन्दनो भवा–
नखिलदेहिनामन्तरात्मदृक् ।
विखनसार्थितो विश्वगुप्तये
सख उदेयिवान् सात्वतां कुले ॥४॥
हे श्रीकृष्ण ! हजुर केवल यशोदाका मात्र छोरा हुनुहुन्न भन्ने हामीलाई लागेको छ । हजुर सम्पूर्ण प्राणीहरूको हृदयभित्र रहने अन्तर्यामी हुनुहुन्छ । हजुरले ब्रह्माजीको प्रार्थनालाई स्वीकार गरेर भूमण्डलका प्राणीहरूको रक्षाको लागि नै यदुकुलमा अवतार लिनुभएको हो ।।४।।
विरचिताभयं वृष्णिधूर्य ते
चरणमीयुषां संसृतेर्भयात् ।
करसरोरुहं कान्त कामदं
शिरसि धेहि नः श्रीकरग्रहम् ॥५॥
हे यदुश्रेष्ठ ! जन्म मृत्यु संसारको चक्करबाट डराएर हजुरको शरणमा आउने हरेक प्राणीलाई हजुरले अभय दिनुहुन्छ हे प्रियतम लक्ष्मीजीको हात समात्ने हजुरको त्यही कर कमल हाम्रो शिरमा राखिदिनुहोस् ।।५।।
व्रजजनार्तिहन् वीर योषितां
निजजनस्मयध्वंसनस्मित ।
भज सखे भवत् किङ्करीः स्म नो
जलरुहाननं चारु दर्शय ॥६॥
ब्रजवासीहरूको दुःखलाई नाश गर्ने हे परमेश्वर ! हजुरको मन्द मुस्कानले आफ्ना भक्तहरु को गर्वलाई नष्ट गरिदिनुहुन्छ हामी गोपिनी हजुरका सेविका हौ, हामी माथि प्रेमभाव राखेर हजुरको सुन्दर अनुहारलाई चाँडै देखाउनुहोस ।।६।।
प्रणतदेहिनां पापकर्शनं
तृणचरानुगं श्रीनिकेतनम् ।
फणिफणार्पितं ते पदाम्बुजं
कृणु कुचेषु नः कृन्धि हृच्छयम् ॥७॥
हजुरको चरण कमलले सारा प्राणीहरूको पापलाई नाश गरिदिन्छ । त्यसैगरी हजुरको चरण कमल लक्ष्मीजीको बासस्थान पनि हो । त्यसकारण हजुरले त्यही चरण कमललाई हाम्रो स्तनमा राखेर हाम्रो विरह व्यथालाई शान्त गरिदिनुहोस् ।।७।।
मधुरया गिरा वल्गुवाक्यया
बुधमनोज्ञया पुष्करेक्षण ।
विधिकरीरिमा वीर मुह्यती–
रधरसीधुनाप्याययस्व नः ॥८॥
हे कमलनयन ! हे वीर ! हजुरको मिठा वाक्यले विद्वानहरूको मन पनि आकर्षित गराउँछ ।हामी हजुरको आज्ञा पालन गर्ने स्त्री हौँ । हामीलाई हजुरको रूप र वाक्यले मोहित गराएको छ त्यसैले हामीलाई आफ्नो अधरामृत पिलाएर आनन्द दिलाउनु ।।८।।
तव कथामृतं तप्तजीवनं
कविभिरीडितं कल्मषापहम् ।
श्रवणमङ्गलं श्रीमदाततं
भुवि गृणन्ति ये भूरिदा जनाः ॥९॥
हे प्रभु ! हामी विभिन्न तापबाट पिल्सिएका प्राणीलाई हजुरको लिला र चरित्रहरु अमृत स्वरूप छन् । जसलाई सुन्दाखेरि मात्र नै सबैलाई परमशान्ति दिने र कल्याण दिनेछ । हजुरको लिलाको बारेमा ठूला ठूला विद्वानहरुले समेत प्रशंसा गरेका छन् । त्यो अमृत रुप कथालाई संसारभरि गाउँदै र फैलाउँदै हिँड्दछन् हजुरको कथाको त यस्तो महिमा छ भने हजुरसँग रहने क्षणलाई त के नै भन्नु छ र ।।९।।
प्रहसितं प्रिय प्रेमवीक्षणं
विहरणं च ते ध्यानमङ्गलम् ।
रहसि संविदो या हृदिस्पृशः
कुहक नो मनः क्षोभयन्ति हि ॥१०॥
हे प्रभु ! हजुरको मन्द मुस्कान प्रेमपूर्ण हेराई र अनेक किसिमका क्रीडाले गर्दा हाम्रो मनलाई लठ्ठ पार्दछ त्यसैगरी हजुरसँग एकान्तमा भएको हाँसखेल आदि ठट्टाहरुले हाम्रो मनलाई चन्चल बनाइरहेको छ ।।१०।।
चलसि यद् व्रजाच्चारयन् पशून्
नलिनसुन्दरं नाथ ते पदम् ।
शिलतृणाङ्कुरैः सीदतीति नः
कलिलतां मनः कान्त गच्छति ॥११॥
हे नाथ ! हजुर ब्रजमा गाई चराएर हिँड्दा खेरि हजुरको कमलझैँ सुन्दर चरणमा बनका तीखा ढुङ्गा र घाँस काँडाहरुले कति घोच्लान् भनेर हाम्रो मन छटपटाइ रहन्थ्यो ।।११।।
दिनपरिक्षये नीलकुन्तलै–
र्वनरुहाननं बिभ्रदावृतम् ।
घनरजस्वलं दर्शयन् मुहु–
र्मनसि नः स्मरं वीर यच्छसि ॥१२॥
हे प्रभु ! साझपख हजुर जब गाई चराएर व्रजमा फर्किनुहुन्छ त्यसबखतमा गाईको खुरले उडाएको धुलोले गर्दा हजुरको घुम्रिएको कपाल मुखतिर लर्किराखेको हुन्छ यस्तो मनोहर अनुहारलाई देखेर हामीमा बारम्बार काम भाव बढिरहेको हुन्थ्यो ।।१२।।
प्रणतकामदं पद्मजार्चितं
धरणिमण्डनं ध्येयमापदि ।
चरणपङ्कजं शन्तमं च ते
रमण नः स्तनेष्वर्पयाधिहन् ॥१३॥
हे प्रभु ! हाम्रो सारा दुःखलाई नाश गर्ने हजुर एक मात्रै हुनुहुन्छ । हजुरको चरण कमलले सम्पूर्ण भक्तको इच्छा पूर्ण गरिदिन्छ । यहाँसम्म कि ब्रह्माजीद्वारा पुजित हजुरको चरण कमल पृथ्वीका गहना हुन् । त्यस्तो चरण कमललाई हाम्रो स्तनमा राखिदिनुहोस् ।।१३।।
सुरतवर्धनं शोकनाशनं
स्वरितवेणुना सुष्ठु चुम्बितम् ।
इतररागविस्मारणं नृणां
वितर वीर नस्तेऽधरामृतम् ॥१४॥
हे वीर ! रति सुखलाई बढाउने र सम्पूर्ण शोकलाई बिर्साइदिने र बजिराखेको बाँसुरीद्वारा चुम्बित भएको हजुरको अधरामृत हामीलाई दान गर्नुहोस् ।।१४।।
अटति यद् भवानह्नि काननं
त्रुटिर्युगायते त्वामपश्यताम् ।
कुटिलकुन्तलं श्रीमुखं च ते
जड उदीक्षतां पक्ष्मकृद् दृशाम् ॥१५॥
हजुर आफ्ना गोपहरुका साथ वृन्दावनमा गाई चराउन जाँदाको समय हामीलाई युगौं समान लामो लाग्थ्यो जब हजुर साँझमा घर फर्किनु हुन्थ्यो अनि त्यो हजुरको घम्रिएको कपाल र सुन्दर अनुहारलाई हामी परेला नझिम्क्याइक एकटकले हेरिरहन्थ्यौ । यस्तो किसिमको परेला बनाउने विधाता मूर्ख नै रहेछन् ।।१५।।
पतिसुतान्वयभ्रातृबान्धवा–
नतिविलङ्घ्य तेऽन्त्यच्युतागताः ।
गतिविदस्तवोद्गीवतमोहिताः
कितव योषितः कस्त्यजेन्निशि ॥१६॥
हे कपटी श्रीकृष्ण ! हामी हजुरको गानाबाट मोहित भएर आफ्ना पति पुत्र बन्धु बान्धव र कुटुम्बहरुलाई समेत छाडेर उनको आज्ञालाई उल्लङ्घन गरेर हजुर नजिक आइराखेका हौ हजुरले हामी आउनको कारणलाई पनि बुझ्नुहुन्छ त्यसैले हामी अवला स्त्रीलाई रात्रिको बीचमा एक्लै कसरी छाड्न सक्नुहुन्छ ।।१६।।
रहसि संविदं हृच्छयोदयं
प्रहसिताननं प्रेमवीक्षणम् ।
बृहदुरः श्रियो वीक्ष्य धाम ते
मुहुरतिस्पृहा मुह्यते मनः ॥१७॥
हजुरसँगको एकान्तमा भएका हाँसीठट्टा प्रेमपूर्ण दृष्टिले हाम्रा कामभावनालाई समेत जागृत गराइदिन्छ । लक्ष्मीजीको बासस्थान रहेको हजुरको विशाल छातीलाई देखेर हाम्रो मन सधैँ हजुरसँग मिल्नमा तीव्र इच्छा जाग्दछ त्यसैले हजुरलाई सम्झेर हाम्रो मन मोहित भएको छ ।।१७।।
व्रजवनौकसां व्यक्तिरङ्ग ते
वृजिनहन्त्र्यलं विश्वमङ्गलम् ।
त्यज मनाक् च नस्त्वत्स्पृहात्मनां
स्वजनहृद्रुजां यन्निषूदनम् ॥१८॥
हे श्रीकृष्ण ! हजुरको अवतारले सारा जगतलाई नै कल्याण गर्दछ । सबै पापलाई पनि नष्ट गरिदिन्छ । हजुर आफ्ना प्रेमीहरूको हृदय रोगलाई नाश गर्ने औषधिका रूपमा हुनुहुन्छ । त्यसकारण हजुरले हामीलाई दया गरेर अलिकति मात्र भएपनि त्यो औषधि प्रदान गर्नुहोस् ।।१८।।
(वसंततिलका)
यत्ते सुजातचरणाम्बुरुहं स्तनेषु
भीताः शनैः प्रिय दधीमहि कर्कशेषु ।
तेनाटवीमटसि तद् व्यथते न किंस्वित्
कूर्पादिभिर्भ्रमति धीर्भवदायुषां नः ॥१९॥
हे श्रीकृष्ण ! हजुरको चरण कमल यति कोमल थियो कि त्यस चरण कमललाई चोट लाग्ला भनेर हामी बिस्तारै आफ्नो स्तनमा राख्दथ्यौ अहिले हजुर तिनै चरण कमलले वन वन विहार गर्दै हुनुहुन्छ । त्यस्तो कोमल चरण कमललाई के अहिले ती वनका तिखा ढुङ्गाहरुले घोच्दैन होला ? यो सम्झेर हाम्रो मन साह्रै दुःखी हुन्छ ।।१९।।
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
संहितायां दशमस्कन्धे पूर्वार्धे रासक्रीडायां गोपीगीतं नामैकत्रिंशोऽध्यायः ॥३१॥
