श्रीमद्भागवत महापुराण
दशमः स्कंधः – एकोनविंशोऽध्यायः
शुक उवाच–
(अनुष्टुप्)
क्रीडासक्तेषु गोपेषु तद्गोवो दूरचारिणीः ।
स्वैरं चरन्त्यो विविशुस्तृणलोभेन गह्वरम् ॥१॥
श्रीशुकदेवजी भन्नुहुन्छ– परीक्षित ! त्यसबेला गोप बालकहरु खेल्नमा व्यस्त हुँदा तिनीहरूका गाईहरू बिना अवरोध चर्दै धेरै टाढा गए र हरियो घाँस खाने लोभमा गुफामा पसे ।।१।।
अजा गावो महिष्यश्च निर्विशन्त्यो वनाद् वनम् ।
ईषीकाटवीं निर्विविशुः क्रन्दन्त्यो दावतर्षिताः ॥२॥
उनीहरूका बाख्रा, गाई र भैँसीहरू एक जंगलबाट अर्को जंगलमा गर्दै अगाडि बढे । डढेलो र गर्मीले हैरान हुँदै कराउँदै अगाडि बढेका उनीहरु इषिका नामको वनमा प्रवेश गरे ।।२।।
तेऽपश्यन्तः पशून् गोपाः कृष्णरामादयस्तदा ।
जातानुतापा न विदुर्विचिन्वन्तो गवां गतिम् ॥३॥
जब श्रीकृष्ण, बलराम आदि गोपहरूले खेल सकेर गाईवस्तुको खोजी गर्दा देखेनन् तब श्रीकृष्ण बलराम र गोपहरु धेरै चिन्ता गर्न लागे । उनीहरुले धेरै खोज्दा पनि भेटउन सकेनन् ।।३।।
तृणैस्तत्खुरदच्छिन्नैर्गोष्पदैरङ्कितैर्गवाम् ।
मार्गमन्वगमन् सर्वे नष्टाजीव्या विचेतसः ॥४॥
गाई बस्तुहरु व्रजका मानिसहरूको जीविकोपार्जनको साधन थियो । अतः तिनीहरुलाई न भेट्टाउदा उनीहरु अचेत जस्तै भएका थिए । उनीहरुले गाई चरेको ठाउँ खुरले टेकेको पाईला पच्छयाउँदै अगाडि बढे ।।४।।
मुञ्जाटव्यां भ्रष्टमार्गं क्रन्दमानं स्वगोधनम् ।
सम्प्राप्य तृषिताः श्रान्तास्ततस्ते संन्यवर्तयन् ॥५॥
अन्ततः आफ्ना पशुहरुले बाटो बिराएर मुन्जवनमा पसेको थाहा पाएर भोक र प्यासले थाकेको ती गोपहरुले आफ्ना गाईबस्तु फर्काएर ल्याए ।।५।।
ता आहूता भगवता मेघगम्भीरया गिरा ।
स्वनाम्नां निनदं श्रुत्वा प्रतिनेदुः प्रहर्षिताः ॥६॥
तिनीहरूको यो अवस्था देखेर भगवान श्रीकृष्णले गाईहरूलाई मेघझैं गम्भिर वाणीमा गाइहरुको नाम लिएर बोलाउनुभयो । आफ्नो नाम सुनेर गाईहरु निकै खुसी भए । जवाफमा उनी पनि ठुलो स्वरमा कराउन लागे ।।६।।
(मिश्र)
ततः समन्ताद् वनधूमकेतु–
र्यदृच्छयाभूत् क्षयकृत् वनौकसाम् ।
समीरितः सारथिनोल्बणोल्मुकै–
र्विलेलिहानः स्थिरजङ्गमान् महान् ॥७॥
यसरी भगवानले ती गाईहरूलाई बोलाइरहँदा अचानक त्यो जङ्गलमा चारैतिरबाट भयंकर डढेलो लाग्न थाल्यो, हावाको वेगले झनै फैलिएको त्यो आगोको ज्वालाले जीवलाई नाश गर्न थाल्यो ।।७।।
तमापतन्तं परितो दवाग्निं
गोपाश्च गावः प्रसमीक्ष्य भीताः ।
ऊचुश्च कृष्णं सबलं प्रपन्ना
यथा हरिं मृत्युभयार्दिता जनाः ॥८॥
त्यो दावानल चारैतिरबाट गाई–गोरुहरू तिर सर्दै आइरहेको देखेपछि गोपहरु निकै डराए र मृत्युको भयले डराएको जीवहरूले भगवानको शरण परेझै उनीहरु पनि श्रीकृष्ण र बलरामजीको शरण लिएर उनीहरूलाई पुकारेर भन्नलागे– ।।८।।
(अनुष्टुप्)
कृष्ण कृष्ण महावीर हे रामामितविक्रम ।
दावाग्निना दह्यमानान् प्रपन्नांस्त्रातुमर्हथः ॥९॥
हे महावीर श्री कृष्ण ! प्यारा श्री कृष्ण ! हे पराक्रमी बलराम ! हामी तपाईहरुका शरणमा छौं । हामी दावानलले डढ्न लागेका छौं, तपाईं दुवैले हामीलाई यस आपदबाट बचाउनुहोस् ।।९।।
नूनं त्वद्बाहन्धवाः कृष्ण न चार्हन्त्यवसीदितुम् ।
वयं हि सर्वधर्मज्ञ त्वन्नाथास्त्वत्परायणाः ॥१०॥
हे श्रीकृष्ण ! तपाईका दाजुभाइ बन्धुबान्धवले कुनै प्रकारको कष्ट पाउनु नपर्ने हो सबै धर्मका जानकार हे श्यामसुन्दर ! तपाईं हाम्रो एकमात्र संरक्षक र मालिक हुनुहुन्छ; हाम्रा आश्रय हनुहुन्छ ।।१०।।
शुक उवाच–
वचो निशम्य कृपणं बन्धूनां भगवान् हरिः ।
निमीलयत मा भैष्ट लोचनानीत्यभाषत ॥११॥
आफ्ना साथीहरुको यस्तो पुकार सुनेर भगवान् श्रीकृष्णले डराउनु पर्दैन आँखा बन्द गर भनेर भन्नुभयो ।।११।।
तथेति मीलिताक्षेषु भगवानग्निमुल्बणम् ।
पीत्वा मुखेन तान्कृच्छ्राद् योगाधीशो व्यमोचयत् ॥१२॥
भगवानको आदेश सुनेर गोपहरु पनि खुसि हुँदै आँखा बन्द गरे । तब योगेश्वर भगवान श्रीकृष्णले आफ्ना मुखले त्यो भयंकर अग्नि पिउनुभयो र यसरी उनीहरुलाई त्यो भयानक संकटबाट मुक्त गर्नुभयो ।।१२।।
ततश्च तेऽक्षीण्युन्मील्य पुनर्भाण्डीरमापिताः ।
निशाम्य विस्मिता आसन्नात्मानं गाश्च मोचिताः ॥१३॥
यसपछि गोठालाहरूले आँखा खोलेर हेर्दा आफूलाई भाण्डिर वरको रुखको नजिक पाए । उनीहरुले आफु सहित आफ्ना गाईहरुजंगलको आगोबाट बचेको देखेर छक्क परे ।।१३।।
कृष्णस्य योगवीर्यं तद् योगमायानुभावितम् ।
दावाग्नेरात्मनः क्षेमं वीक्ष्य ते मेनिरेऽमरम् ॥१४॥
श्रीकृष्णको योगसिद्धि र योगमायाको प्रभाव दावानलबाट आफ्नो रक्षा देखेर उनीहरुले श्रीकृष्ण कोही देवता हुन् भनी सोचे ।।१४।।
गाः सन्निवर्त्य सायाह्ने सहरामो जनार्दनः ।
वेणुं विरणयन् गोष्ठमगाद् गोपैरभिष्टुतः ॥१५॥
परीक्षित ! जब साँझ पर्यो, भगवान श्रीकृष्णले बलरामजीसँग गाईहरू फर्काए र बाँसुरी बजाउँदै गाईहरूलाई पछ्याउँदै व्रजमा फर्किए । त्यसबेला गोठाला केटाहरूले उनको प्रशंसा गरिरहेका थिए ।।१५।।
गोपीनां परमानन्द आसीद् गोविन्ददर्शने ।
क्षणं युगशतमिव यासां येन विनाभवत् ॥१६॥
यहाँ व्रजमा श्रीकृष्ण बिनाको एकक्षण पनि गोपीहरूका लागि सय युगजस्तै हुन्थ्यो । जब भगवान कृष्ण फर्किनुभयो तब उहाँलाई देखेर उनीहरुलाई परमानंद प्राप्त भयो ।।१६।।
इति श्रीमद्भावगवते महापुराणे पारमहंस्यां
संहितायां दशमस्कन्धे पूर्वार्धे एकोनविंशोऽध्यायः ॥१९॥
