श्रीमद्भागवत महापुराण
प्रथमः स्कंधः - त्रयोदशोऽध्यायः
सूत उवाच ।
(अनुष्टुप्)
विदुरस्तीर्थयात्रायां मैत्रेयादात्मनो गतिम् ।
ज्ञात्वागात हास्तिनपुरं
तयावाप्तविवित्सितः
॥ १ ॥
सूतजी भन्छन्–
तीर्थयात्रामा गएका विदुरजी
महर्षि मैत्रेयबाट
आत्मज्ञान प्राप्त
गरेर हस्तिनापुर
फर्केर आए
। उनमा जे जान्ने
इच्छा थियो
त्यो प्राप्त
गरेका थिए
।।१।।
यावतः कृतवान् प्रश्नान् क्षत्ता कौषारवाग्रतः
।
जातैकभक्तिः गोविन्दे तेभ्यश्चोपरराम
ह ॥ २ ॥
श्रीकृष्णको अनन्यभक्त भएका
कारण मैत्रेयजी
सग जे
जति प्रश्न
गरेका थिए
त्यसबाट आनन्दित
भए ।
अरु प्रश्न
गर्ने कुरै
भएन ।।२।।
तं बन्धुमागतं
दृष्ट्वा धर्मपुत्रः
सहानुजः ।
धृतराष्ट्रो युयुत्सुश्च
सूतः शारद्वतः पृथा ॥ ३ ॥
गान्धारी द्रौपदी ब्रह्मन् सुभद्रा चोत्तरा कृपी ।
अन्याश्च जामयः पाण्डोः ज्ञातयः ससुताः स्त्रियः ॥ ४ ॥
प्रत्युज्जग्मुः प्रहर्षेण प्राणं तन्व इवागतम् ।
अभिसङ्गम्य विधिवत् परिष्वङ्गाभिवादनैः ॥ ५ ॥
शौनकजी! आफ्ना काका
विदुरजी फर्केर
आएको देखेर
युधिष्ठिर सहित
उनका चारैभाई
अनि धृतराष्ट्र्,
युयुत्सु, संजय, कृपचार्य, त्यस्तै कुन्ती, ।
गान्धारी, द्रौपदी, सुभद्रा, उत्तरा, कृपी, तथा पाण्डब
परिवारका अरु
सबै परिवारहरू
पनि मरेका मानिसमा प्राण
फर्कदा खुसीभए
झैं खुसी
हुंदै उनलार्ई
लिन भनि
नजिक गए
। यथायोग्य स्वागत आलिंगादि
गरे ।
।।३,४,५।।
मुमुचुः प्रेमबाष्पौघं
विरहौत्कण्ठ्य
कातराः ।
राजा तमर्हयां चक्रे कृतासन परिग्रहम् ॥ ६ ॥
लामो समयको विछोडको
वियोगका कारण
प्रेमको आँसु
बगाउदै युधिष्ठिरले
आसनमा बसाले
र यथोचित सत्कार गरे
।।६।।
तं भुक्तवन्तं
विश्रान्तं
आसीनं सुखमासने ।
प्रश्रयावनतो राजा प्राह तेषां च श्रृण्वताम् ॥ ७ ॥
जव उनी भोजनादि
गरेर आनन्दसंग
बसेका थिए
त्यतिबेल युधिष्ठिरले
विनम्र पूर्वक
निहुरेर सबैका
अगाडि भने
।।७।।
युधिष्ठिर उवाच ।
अपि स्मरथ नो युष्मत् पक्षच्छायासमेधितान् ।
विपद्गणाद् विषाग्न्यादेः
मोचिता यत्समातृकाः
॥ ८ ॥
यधिष्टिरले भने–
काका! जसरी पंक्षीले
अण्डालाई आफ्नो
पखेटाले छोपेर
उसलाई बढाउछ,
हुर्काउछ, त्यसरी नै तपाईले
हामीलाई अत्यन्त
वात्सल्य करकमलले
आफ्नो छत्रछायाँमा
हुर्काउनु भयो
। आमा र हामीहरूलाई विषदान, लाक्षागृहको दहन आदि
विपत्तिहरू बाट
पटक पटक
बचाउनु भयो
के तपाईले
हामीलाई कहिलेकाहि
सम्झनु भयो?
।।८।।
कया वृत्त्या वर्तितं वः चरद्भिः क्षितिमण्डलम् ।
तीर्थानि क्षेत्रमुख्यानि
सेवितानीह भूतले ॥ ९ ॥
तपार्ईले तीर्थको क्रममा
कसरी जीवन
निर्वाह गर्नु
भयो र
कुनकुन तीर्थ
र क्षेत्रको भ्रमण गनुभयो
।।९।।
भवद्विधा भागवताः तीर्थभूताः
स्वयं विभो ।
तीर्थीकुर्वन्ति तीर्थानि स्वान्तःस्थेन गदाभृता ॥ १० ॥
प्रभु! तपाई जस्ता
भगवान्का प्यारा
भक्त त
आफैंमा तीर्थ
समान हुनुहुन्छ
। तपाईहूरु आफ्ना हृदयमा
रहेका भगवान्द्वारा
तीर्थलाई त
महातीर्थ वनाउनु
हुन्छ ।।१०।।
अपि नः सुहृदस्तात बान्धवाः कृष्णदेवताः ।
दृष्टाः श्रुता वा यदवः स्वपुर्यां सुखमासते ॥ ११ ॥
काका ! तपाई तीर्थको
बेला द्वारकाजी
पनि जानुभयो
होला त्यहाँ
हाम्रा दयालु
वन्धुु यादवजनहरूका
एकमात्र आराध्यदेव
श्रीकृष्ण हुनुहुन्छ
वहांहरूलाई आरामै
त छ ? यदि तपाई
नजानु भएको
भए सुन्नुभएको
त होला नै ।।११।।
इत्युक्तो धर्मराजेन सर्वं तत् समवर्णयत् ।
यथानुभूतं क्रमशो विना यदुकुलक्षयम् ॥ १२ ॥
युधिष्ठिरले यस्तो प्रश्न
सोध्दा विदुरजीले
आफ्नो तीर्थयात्रा
र यदुवंशका सम्बधमा जे
जस्तो देखे
सुनेको र
अनुभव गरेका
थिए ती
सबैका बारेमा
बताए तर
यदुवंशीको विनाशको
बारेमा भने
केहि भनेनन्
।।१२।।
नन्वप्रियं दुर्विषहं नृणां स्वयमुपस्थितम्
।
नावेदयत् सकरुणो दुःखितान् द्रष्टुमक्षमः
॥ १३ ॥
करुणादय विदुरजी पाण्डवको
दुःख देख्न
सक्तैन थिए
त्यसैले यो
अप्रिय घटनाको
बारेमा सुनाएनन्
किनकि त्यो
विस्तार आफैं
प्रकट हुने
ने थियो
।।१३।।
कञ्चित् कालमथ अवात्सीत् सत्कृतो देववत्सुखम्
।
भ्रातुर्ज्येष्ठस्य श्रेयस्कृत् सर्वेषां सुखमावहन् ॥ १४ ॥
पाण्डव विदुरलाई देवता
सरह मान्दथे
उनी आफ्ना
दाजु धृतराष्ट्र्को
कल्याण एवं
सबैको खुसिका
लागि केहि
दिन हस्तिनापुरमा
बसे ।।१४।।
अबिभ्रदर्यमा दण्डं यथावत् अघकारिषु ।
यावद् दधार शूद्रत्वं शापात् वर्षशतं यमः ॥ १५ ॥
विदुर त साक्षात धर्मराज थिए,
माण्डब्य ऋषिका
श्रापका कारण
एकसय वर्षका
लागि सूद्र
भएका थिए
। अहिले सम्म यमराजको
पदमा अर्यमा
छन्,
उनैले पापीलाई
उचित दण्ड
दिन्छन् ।।१५।।
युधिष्ठिरो लब्धराज्यो
दृष्ट्वा पौत्रं कुलन्धरम् ।
भ्रातृभिर्लोकपालाभैः मुमुदे परया श्रिया ॥ १६ ॥
भाईहरू सहित भएका
युधिष्ठिरले आफुलाई
राज्य मिलेपछि,
आफ्ना उत्तराधिकारीकारूपमा परीक्षितलाई पाएपछि आनन्द
संग बस्नलागे
।।१६।।
एवं गृहेषु सक्तानां प्रमत्तानां
तदीहया ।
अत्यक्रामत् अविज्ञातः कालः परमदुस्तरः ॥ १७ ॥
यसरी पाण्डवहरू गृहस्थ
घरजममा रमाउन
लागे ।
आफ्नो मृत्युको
कुरा पनि
भुले तर
हेर्दाहेर्दै समय
वित्दैगयो उनीहरूको
मृत्यपनि नजिक
आयो ।
यसलाई कसैले
रोक्न पनि
सक्तैन ।।१७।।
विदुरस्तत् अभिप्रेत्य
धृतराष्ट्रं
अभाषत ।
राजन् निर्गम्यतां
शीघ्रं पश्येदं भयमागतम् ॥ १८ ॥
तर काल गतिलाई
जानेका विदुरले
आफ्ना दाजुलाई
भने महाराज!
हेर्नुहोस अव
ठुलो संकट
आउदैछ त्यसैले
झटपट यहाँबाट
निस्कनु पर्छ
।।१८।।
प्रतिक्रिया न यस्येह कुतश्चित् कर्हिचित् प्रभो ।
स एष भगवान् कालः सर्वेषां नः समागतः ॥ १९ ॥
हामीहरू सबैका शिरमा
शक्तिवान काल
दौडदै छ
जसलाई हटाउने
उपाय छैन
।।१९।।
येन चैवाभिपन्नोऽयं
प्राणैः प्रियतमैरपि
।
जनः सद्यो वियुज्येत किमुतान्यैः
धनादिभिः ॥ २० ॥
कालको चपेटामा परेर
जीव आफ्नो
प्यारो प्राणबाट
वियोग हुन्छ
अनि धनादि
वस्तुको के
नै काम
छ र ? ।।२०।।
पितृभ्रातृसुहृत्पुत्रा हतास्ते विगतं वयः ।
आत्मा च जरया ग्रस्तः परगेहमुपाससे ॥ २१ ॥
तपाईका कारण भाई
संम्बन्धि र
अरुहरू सबै
मरेर गए
। तपाईको उमेर पनि
ढलिसकेको छ
। शरीरमा बढ्यौली बढ्दै
गएको छ
। फेरि तपाई आर्काको
घरमा हुनुहुन्छ
।।२१।।
अहो महीयसी जन्तोः जीविताशा यया भवान् ।
भीमापवर्जितं पिण्डं आदत्ते गृहपालवत् ॥ २२ ॥
अहो! यस्तो अवस्थमा
पनि कस्तो
बाचिरहने इच्छा
हुदोरहेछ ।
यहिकारणले गर्दा
तपाई भीमले
दिएको अन्न
खाएर कुकुर
सरह जीवन
विताई रहनु
भएको छ
।।२२।।
अग्निर्निसृष्टो दत्तश्च गरो दाराश्च दूषिताः ।
हृतं क्षेत्रं धनं येषां तद्दत्तैरसुभिः कियत् ॥ २३ ॥
जसलाई आगोमा जलाउने
कोसिस भयो
जसको बिबाहिता
पत्नीलाई अपमान
गरीयो, जसको भूमी हडप्यौं,
जसको धन
ह¥यौ ।
उसैको अन्न
खाएर प्राण
बचाउनको के
अर्थ हुन्छ
र ।।२३।।
तस्यापि तव देहोऽयं कृपणस्य जिजीविषोः ।
परैत्यनिच्छतो जीर्णो जरया वाससी इव ॥ २४ ॥
अझै पनि बाँच्न
चाहानु हुन्छ
भने तपाई
मा अज्ञानता
बढ्दो छ
। शरीर पुरानो बस्त्र
झै जीर्ण
हुदै गइरहेको
छ आखिर चाहेर यस
शरीरबाट तपाईलाई
केहि हुनेवाला
छैन ।।२४।।
गतस्वार्थमिमं देहं विरक्तो मुक्तबन्धनः ।
अविज्ञातगतिः जह्यात् स वै धीर उदाहृतः ॥ २५ ॥
यो ममतारूप मोहवन्धनलाई
काट्नुहोस् जसले
सांसारिक विषयलाई
त्यागेर यो
शरीरलाई अलग
गर्छ उसलाई
बुध्दिमान भनिन्छ
।।२५।।
यः स्वकात्परतो
वेह जातनिर्वेद आत्मवान् ।
हृदि कृत्वा हरिं गेहात् प्रव्रजेत् स नरोत्तमः ॥ २६ ॥
आफैले जानेर होस्
वा अरुबाट
थाहापाएर होस
जो यो
संसारलाई दुःखको
रूप संझेर
विरक्त हुन्छ
र आफुलाई अन्तःकरणको वशमा
राखेर हृदयमा
भगवान्लाई सम्झेर
घरबाट सन्यास
लिएर निस्कन्छ
भने त्यहि
नै उत्तम
मानिस मानिन्छ
।।२६।।
अथोदीचीं दिशं यातु स्वैरज्ञात गतिर्भवान् ।
इतोऽर्वाक् प्रायशः कालः पुंसां गुणविकर्षणः ॥ २७ ॥
अवको समय भनेको
आफ्नो गुणलाई
घटाउने मात्र
हो त्यसैले
सबै पारिबारिक
मोह र
ममतालाई त्यागेर
उत्तराखण्ड तिर
लाग्नुहोस् ।।२७।।
(इन्द्रवज्रा)
एवं राजा विदुरेणानुजेन
प्रज्ञाचक्षुर्बोधित आजमीढः ।
छित्त्वा स्वेषु स्नेहपाशान्द्रढिम्नो
निश्चक्राम भ्रातृसन्दर्शिताध्वा
॥ २८ ॥
यसप्रकार विदुरले अन्धा
दाजु धृतराष्ट्र्लाई सम्झाए । धृतराष्ट््रको आँखा खुल्यो
अनि सबै
पारिवारिक वन्धनलाई
त्यागेर आफ्ना
भाई विदुरले
देखाएको बाटो
लागे ।।२८।।
पतिं प्रयान्तं सुबलस्य पुत्री
पतिव्रता चानुजगाम साध्वी ।
हिमालयं न्यस्तदण्डप्रहर्षं
मनस्विनामिव सत्सम्प्रहारः
॥ २९ ॥
उनको पतिब्रता पत्नी
गान्धारीले आफ्ना
पति हिमालयको
यात्रामा जानलागेको
कुरा थाहा
पाइन् ।
जसरी वीर
पुरुषलाई लडाईमा
सत्रुद्वारा गरीएको
प्रहारमा आनन्द
आउछ त्यसै
गरी सन्यासीका
लागि गृह
त्यागले ।
अनि गान्धारी
पनि आफ्ना
पतिको पछि
लागिन् ।।२९।।
अजातशत्रुः कृतमैत्रो हुताग्निः
विप्रान् नत्वा तिलगोभूमिरुक्मैः
।
गृहं प्रविष्टो गुरुवन्दनाय
न चापश्यत् पितरौ सौबलीं च ॥ ३० ॥
कुनै सत्रु नभएका
युधिष्ठिरले बिहानको
अग्निहोत्रादि कार्य
सकेर ब्राम्हणलाई
नमस्कार गरे,
गाई भूमी
सुन आदि
दान गरेर
गुरुजनको सेवाको
लागि राजमहलतिर
गए तर
त्यहा आफ्ना
काका धृतराष्ट्र्
र गान्धारीलाई देखेनन् ।।३०।।
(अनुष्टुप्)
तत्र सञ्जयमासीनं
पप्रच्छोद्विग्नमानसः
।
गावल्गणे क्व नस्तातो वृद्धो हीनश्च नेत्रयोः ॥ ३१ ॥
युधिष्ठिरले शोकचित्तले सजयलाई
सोधे ।
संजय! मेरा बृध्द अन्धाबाबु
कतातिर हुनुहुन्छ
?
।।३१
अम्बा च हतपुत्राऽऽर्ता पितृव्यः क्व गतः सुहृत् ।
अपि मय्यकृतप्रज्ञे
हतबन्धुः स भार्यया ।
आशंसमानः शमलं गङ्गायां दुःखितोऽपतत् ॥ ३२ ॥
पुत्रशोक बाट व्याकुल
भएकी आमा
गान्धारी र
मेरा परम
हितैषि काका
कहाँ जानुभयो
। आफ्ना छोरा र
वन्धुहरूको मृत्यबाट
उहाँ दुःखी
हुनुहुन्थ्यो ।
म सारै अज्ञानी हुं
। कतै म माथि नै शंका
गरेर गान्धारीलाई
लिएर गङ्गानदीमा
हाम्फल्न त
गएनन् ।।३२।।
पितर्युपरते पाण्डौ सर्वान्नः सुहृदः शिशून् ।
अरक्षतां व्यसनतः पितृव्यौ क्व गतावितः ॥ ३३ ॥
हामी सानै हुदा
हाम्रा पिताजीको
मृत्यु भएको
थियो त्यस
वेलाहामीलाई वहां
दुबै काकाहरूले
बडो दुःख
गरेर हुर्काउनु
भएको थियो
। वहांहरू हामीलाई असाध्यै
माया गर्नुहुन्थ्यो
। आज हामीलाई छाडेर
कता जानुभयो
।।३३।।
सूत उवाच ।
कृपया स्नेहवैक्लव्यात्
सूतो विरहकर्शितः ।
आत्मेश्वरमचक्षाणो न प्रत्याहातिपीडितः ॥ ३४ ॥
सूतजी भन्छन्–
धृतराष्ट्र्बाट स्नेह पाएका
सन्जय आफ्ना
स्वामी धृतराष्ट्र्लाई नदेखेर दुःख र
विलौना गरीरहेका
थिए कुनै
उत्तर दिन
सकेनन ।।३४।।
विमृज्याश्रूणि पाणिभ्यां विष्टभ्यात्मानमात्मना
।
अजातशत्रुं प्रत्यूचे प्रभोः पादावनुस्मरन्
॥ ३५ ॥
तैपनि विस्तारै आफुलाई
सम्हालेर हातले
आँसु पुछेर
मालिक धृतराष्ट्र्लाई संझदै युधिष्ठिरलाई भन्नलागे
।।३५।।
सञ्जय उवाच ।
नाहं वेद व्यवसितं पित्रोर्वः कुलनन्दन ।
गान्धार्या वा महाबाहो मुषितोऽस्मि महात्मभिः ॥ ३७ ॥
सन्जय भन्छन–
कूलनन्दन! मलाई तपाईका
दुवै काका
र गान्धारीको बारेमा केहि
थाहा भएन
। महाबाहु! मलाई ती
महात्माले ठगे
।।३६।।
अथाजगाम भगवान् नारदः
सहतुम्बुरुः ।
प्रत्युत्थायाभिवाद्याह सानुजोऽभ्यर्चयन् मुनिम्
॥ ३८ ॥
संजयले यसो भनिरहेको
बेलामा देवर्षि
नारद तुम्बुरु
संग त्यहाँ
आए ।
महाराज युधिष्ठिर
र उनका भाईहरूले नारदजीको
स्वागत गरे
अनि भन्नथाले
।।३८।।
युधिष्ठिर उवाच ।
नाहं वेद गतिं पित्रोः भगवन् क्व गतावितः ।
अम्बा वा हतपुत्रार्ता क्व गता च तपस्विनी ॥ ३९ ॥
युधिष्ठिर भन्छन्–
भगवन् हाम्रा दुवै
काका र
माता गान्धारीको
बारेका केहि
पत्ता लागेन,
पुत्रशोकले दुःखी
भएकी गान्धारी
कहाँ गइन्
होला ।।३८।।
कर्णधार इवापारे भगवान् पारदर्शकः ।
अथाबभाषे भगवान् नारदो मुनिसत्तमः
॥ ४० ॥
हे भगवन् तपाई
हाम्रा लागि
पथप्रदर्शक हुनुहुन्छ
जसरी मल्लाहले
समुद्रको जहाजलाई
सहि बाटोमा
ल्याउछ त्यसैगरी
हाम्रो यो
शोक सागर
बाट पार
लगाउने तपाई
नै हुनुहुन्छ
। त्यसपछि नारदजीले भने
।।३९।।
नारद उवाच ।
मा कञ्चन शुचो राजन् यदीश्वरवशं जगत् ।
लोकाः सपाला यस्येमे वहन्ति बलिमीशितुः
।
स संयुनक्ति भूतानि स एव वियुनक्ति च ॥ ४० ॥
धर्मराज! तिमी कसैका
लागि शोक
नगर,
यो सारा
जगत इश्वरकै
बशमा छ
। सबैलोक र लोकपालहरू विवश भएर
इश्वरको आज्ञा
पालन गर्दछन्
। वहांले नै एक
आर्कामा मिलन
गराउनु हुन्छ
र वहांले नै छुटाउनु
हुन्छ ।।४०।।
यथा गावो नसि प्रोताः तन्त्यां बद्धाः स्वदामभिः ।
वाक्तन्त्यां नामभिर्बद्धा
वहन्ति बलिमीशितुः
॥ ४१ ॥
जसरी छोटो डोरीले
बाधिएको गोरु
मालिकको आज्ञा
पालन गरेर
नत्थीको भरमा
रहन्छ ।
त्यसरी नै
मानिसहरू वर्णाश्रम
आदि नाम
गरीएका वेदरूप
डोरीले बाधिएर
इश्वरको आज्ञाको
पालन गर्दछन्
।।४१।।
यथा क्रीडोपस्कराणां
संयोगविगमाविह
।
इच्छया क्रीडितुः स्यातां तथैवेशेच्छया
नृणाम् ॥ ४२ ॥
खेलाडीको इच्छा अनुसार
खेलौनाको मिलन
तथा छुट्टि
भए झैं
भगवान्को इच्छाले
नै मानिसको
भेट र
विछोड हुन्छ
।।४२।।
यन्मन्यसे ध्रुवं लोकं अध्रुवं वा न चोभयम् ।
सर्वथा न हि शोच्यास्ते
स्नेहात् अन्यत्र मोहजात् ॥ ४३ ॥
तिमीहरू जीवरूपले नित्य
मान वा
देहरूपले अनित्य,
जडरूपले नित्य
र चेतनरूपले अनित्य, अथवा सुध्द ब्रम्हरूपले
नित्य अनित्य
मान कुनैपनि
अवस्थामा मोहजन्य
आशक्ति भन्दा
अरु केहि
होइन त्यसैले
शोक गर्न
ठिक छैन
।।४३।।
तस्माज्जह्यङ्ग वैक्लव्यं अज्ञानकृतमात्मनः ।
कथं त्वनाथाः कृपणा वर्तेरंस्ते
च मां विना ॥ ४४ ॥
त्यसैले हे धर्मराज!
अव ति
दीन दुःखी
मेरो विना
कसरी रहलान्
भन्ने अज्ञानतालाई
छोडिदेउ ।।४४।।
कालकर्म गुणाधीनो देहोऽयं पाञ्चभौतिकः
।
कथमन्यांस्तु गोपायेत् सर्पग्रस्तो
यथा परम् ॥ ४५ ॥
यो पाञ्चभौतिक शरीर
काल कर्म
र गुणको बशमा छन्
। अजिंगरको मुखमा परेको
जीवले झै
यो पराधिन
शरीरले अरुको
रक्षा कसरी
गर्न सक्तछ
।।४५।।
अहस्तानि सहस्तानां अपदानि चतुष्पदाम्
।
फल्गूनि तत्र महतां जीवो जीवस्य जीवनम् ॥ ४६ ॥
हात भएकालाई हात
नभएकाहरूले चौपायहरूका
लागि खुट्ट
नभएकाहरू ठुला
जीवहरूका लागि
साना जीवहरू
आहार भएका
छन् ।
संसारमा एउटा
जीव अर्को
जीवको कारण
वनेको छ
।।४६।।
तदिदं भगवान् राजन् एक आत्मात्मनां स्वदृक् ।
अन्तरोऽनन्तरो भाति पश्य तं माययोरुधा ॥ ४७ ॥
सबै जीवको बाहिर
भित्र स्वयंप्रकाश
भगवान् रहनुहुन्छ
। वहां सम्पूर्ण आत्माको
आत्मा हुनुहुन्छ,
वहां मायाद्वारा
अनेक प्रकारले
प्रकट हुनुहुन्छ,
तिमी यतिमात्र
देख ।।४७।।
सोऽयमद्य महाराज भगवान् भूतभावनः ।
कालरूपोऽवतीर्णोऽस्यां अभावाय सुरद्विषाम् ॥ ४८ ॥
महाराज! भगवान् सबै
प्राणीलाई जीवन
दिनका लागि
र देवताका द्रोहीहरूलाई नास
गर्नका लागि,
कालरूपले पृथ्वीमा
अवतिर्ण हुनुभएको
छ ॥ ४८ ॥
निष्पादितं देवकृत्यं अवशेषं प्रतीक्षते
।
तावद् यूयं अवेक्षध्वं भवेद् यावदिहेश्वरः ॥ ४९ ॥
केहि थोरै काम
भएकोले रोकिनुभएको
छ । जवसम्म वहां
यहाँ हुनुहुन्छ
ततिवेला सम्म
तिमीहरू वहांकै
प्रतिक्षा गरीरहु
।।४९।।
धृतराष्ट्रः सह भ्रात्रा गान्धार्या च स्वभार्यया ।
दक्षिणेन हिमवत ऋषीणां आश्रमं गतः ॥ ५० ॥
धर्मराज! हिमालयको दक्षिण
भागमा जहाँ
सप्तऋषिको प्रसन्नताका
लागि गङ्गाजीले
आफ्नो अलग
अलग धारलाई
सप्तधारमा विभाजन
गर्नुभएको छ
।।५०।।
स्रोतोभिः सप्तभिर्या
वै स्वर्धुनी सप्तधा व्यधात् ।
सप्तानां प्रीतये नाना सप्तस्रोतः प्रचक्षते ॥ ५१ ॥
त्यसलाई सप्तस्तोत्र भनिन्छ
त्यहि ऋषिहरूको
आश्रम भएको
ठाँउमा धृतराष्ट्र
र गान्धारी विदुरलाई साथ
लिएर गएका
छन् ।।५१।।
स्नात्वानुसवनं तस्मिन् हुत्वा चाग्नीन्यथाविधि ।
अब्भक्ष उपशान्तात्मा
स आस्ते विगतैषणः ॥ ५२ ॥
उनीहरूले त्यहा त्रीकाल
स्नान र
अग्निहोत्र गर्नेछन्
। अव उनीहरूको मनमा
कुनै कामना
छैन ।
उनीहरू पानी
मात्र पिएर
शान्त चित्तले
बसेका छन्
।। ५२।।
जितासनो जितश्वासः प्रत्याहृतषडिन्द्रियः
।
हरिभावनया ध्वस्तः अजःसत्त्वतमोमलः
॥ ५३ ॥
आसन तथा प्राणलाई
जितेर आफ्नो
छःओटै इन्द्रियलाई
विषयबाट हटाएर
भगवान्लाई हृदयमा
धारणा गरेका
छन् ।
यहिकारण उनीहरूमा
तीनैगुणका दोषहरू
नष्ट भएका
छन् ।।५३।।
विज्ञानात्मनि संयोज्य क्षेत्रज्ञे
प्रविलाप्य
तम् ।
ब्रह्मण्यात्मानमाधारे घटाम्बरमिवाम्बरे ॥ ५४ ॥
उनीहरूले अहँकारलाई बुध्दिमा
जोडेर त्यसलाई
पनि क्षत्रज्ञ
आत्मामा लीन
गराएर आत्मालाइ
पनि महाकासमा
घटाकास समान
सर्वाधिष्ठान ब्रम्हमा
लगेर एक
गरेका छन्
।।५४।।
ध्वस्तमायागुणोदर्को निरुद्धकरणाशयः ।
निवर्तिताखिलाहार आस्ते स्थाणुरिवाचलः ।
तस्यान्तरायो मैवाभूः सन्न्यस्ताखिलकर्मणः
॥ ५५ ॥
उनीहरूले आफ्ना इन्द्रियलाई
रोकेर सबै
विषयलाई त्यागेका
छन् ।
मायाका गुणले
हुने सबै
परिमाणलाई पनि
हटाएका छन्
। सबै कर्मबाट सन्यास
लिएर यतिबेला
रुख झैं
स्थिर भएर
बसेका छन्
। त्यसैले तिमीले उनीहरूको
बाटोमा अवरोध नपुर्याउ ।।५५।।
स वा अद्यतनाद् राजन् परतः पञ्चमेऽहनि ।
कलेवरं हास्यति स्वं तच्च भस्मीभविष्यति ॥ ५६ ॥
महाराज आजको पाँचौ
दिनमा उनीहरूले
आफ्नो शरीरलाइ
त्यागिदिन्छन् र
त्यो शरीर
जलेर भस्म
हुन्छन् ।।५६।।
दह्यमानेऽग्निभिर्देहे पत्युः पत्नी सहोटजे ।
बहिः स्थिता पतिं साध्वी तमग्निमनु वेक्ष्यति ॥ ५७ ॥
गार्हपत्यादि अग्निद्वारा पर्णकुटीका
साथ आफ्नो
पतिको मृतदेह
जलेको देखेर
बाहिर रहेकी
गान्धारीले पनि
पतिकै अनुगमन
गरी अग्निमा
प्रवेश गर्दछिन्
।।५७।।
विदुरस्तु तदाश्चर्यं
निशाम्य कुरुनन्दन ।
हर्षशोकयुतस्तस्माद् गन्ता तीर्थनिषेवकः ॥ ५८ ॥
धर्मराज! बिदुरजी आफ्ना
दाजुको आश्चर्यमय
मोक्ष देखेर
हर्ष, वियोग हुनाले दुःखी
हुदै त्यहाँबाट
तीर्थको सेवा
गर्ने इच्छाले
आफ्नो बाटो
लाग्दछन् ।।५८।।
इत्युक्त्वाथारुहत् स्वर्गं नारदः सहतुम्बुरुः ।
युधिष्ठिरो वचस्तस्य हृदि कृत्वाजहाच्छुचः ॥ ५९ ॥
देवर्षि नारद यति
भनेर तुम्बुरुका
साथ स्वर्ग
लागे ।
धर्मराज युधिष्ठिरले
पनि नारदजीका
कुरा सुनेर
शोकलाई त्यागिदिए
।।५९।।
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
प्रथमस्कन्धे नैमिषीयोपाख्याने त्रयोदशोऽध्यायः ॥ १३ ॥
