श्रीमद्भागवत महापुराण
प्रथमः स्कंधः - दशमोऽध्यायः
शौनक उवाच -
(वंशस्थ)
हत्वा स्वरिक्थस्पृध
आततायिनो
युधिष्ठिरो धर्मभृतां वरिष्ठः ।
सहानुजैः प्रत्यवरुद्धभोजनः
कथं प्रवृत्तः किमकारषीत्ततः
॥ १ ॥
शौनकजीले सोधे–
धार्मिक शिरोमणि महाराज
युधिष्ठिरले आफ्नो
पैतृक सम्पत्ति
हडप्न खोज्ने
आततायीहरूलाई संहार
गरेर आफ्ना
भाईहरू सग
कसरी राज्य
गरे ? के
के काम
गरे ? भोगमा
त उनको इच्छा थिएन
।।१।।
सूत उवाच ।
वंशं कुरोर्वंशदवाग्निनिर्हृतं
संरोहयित्वा भवभावनो हरिः ।
निवेशयित्वा निजराज्य ईश्वरो
युधिष्ठिरं प्रीतमना बभूव ह ॥ २ ॥
सूतजी भन्छन्–
सम्पूर्ण सृष्टिकर्ता श्रीहरिले
आपसि कलझगडाबाट
दग्ध भएका
कुरुवंशलाई जोगाएर
युधिष्ठिरलाई उनकै
सिंहासनमा बसाएर
प्रशन्न हुनुभयो
।।२।।
निशम्य भीष्मोक्तमथाच्युतोक्तं
प्रवृत्त विज्ञान विधूत विभ्रमः ।
शशास गामिन्द्र इवाजिताश्रयः
परिध्युपान्तां अनुजानुवर्तितः ॥ ३ ॥
भीष्मपितामह र श्रीकृष्णको उपदेश पाएर
युधिष्ठिरको अन्तःकरणमा
ज्ञानको उदय
भएकाले सबै
भ्रान्ति हट्न
गयो र
भगवान्को सहायताले
इन्द्र समान
भै पृथ्वीको
शासन गर्न
लागे ।
भीमसेन सहितका
भाईहरू उनको
आज्ञा पालन
गर्दथे ।।३।।
(अनुष्टुप्)
कामं ववर्ष पर्जन्यः सर्वकामदुघा
मही ।
सिषिचुः स्म व्रजान् गावः पयसोधस्वतीर्मुदा ॥ ४ ॥
युधिष्ठिरको राज्यमा आवस्यकतानुसार
वर्षा हन्थ्यो,
सबै बस्तुहरू
पृथ्वीबाट पैदा
हुन्थ्यो ।
ठुला ठुला
कल्चौडो भएका
गाईहरूले गौशालामा
प्रसस्त दूध
दिन्थे ।।४।।
नद्यः समुद्रा गिरयः सवनस्पतिवीरुधः
।
फलन्त्योषधयः सर्वाः कामं अन्वृतु तस्य वै ॥ ५ ॥
नदी, समुद्र, पर्वत, वनस्पति र
लहराहरूले प्रत्तेक
ऋतुहरूमा आ–आफ्ना उत्पादनहरू
राजालाई दिन्थे
।।५।।
नाधयो व्याधयः क्लेशा दैवभूतात्महेतवः
।
अजातशत्रौ अवभवन् जन्तूनां राज्ञि कर्हिचित् ॥ ६ ॥
सत्रु नै नरहेका
महाराज युधिष्ठिरको
राज्यमा कसैका
लागि कहिले
पनि रोगव्याधा,
दैविक, भौतिक र आध्यात्मिक दुःख भन्ने
कुरा थिएन
।।६।।
उषित्वा हास्तिनपुरे
मासान् कतिपयान् हरिः ।
सुहृदां च विशोकाय स्वसुश्च प्रियकाम्यया ॥ ७ ॥
भगवान् श्रीकृष्ण आफ्ना
वान्धवहरूको शोक
हटाउन र
आफ्नी बहिनी
सुभद्राको खुसीका
लागि केहि
महिना हस्तिनापुरमा
रहनु भयो
।।७।।
आमंत्र्य चाभ्यनुज्ञातः
परिष्वज्याभिवाद्य
तम् ।
आरुरोह रथं कैश्चित् परिष्वक्तोऽभिवादितः ॥ ८ ॥
त्यसपछि जव भगवान्
श्रीकृष्णले युधिष्ठिरसंग
द्वारका जाने
अनुमति माग्नु
भयो अनि
उनले प्रम
पूर्वक स्विकृति
दिए ।
अनि भगवान्
रथमा बस्नुभयो
। कसैले भगवान्लाई आलिङ्गन
गरे कसैले
नमस्कार गरे
।।८।।
सुभद्रा द्रौपदी कुन्ती विराटतनया तथा ।
गान्धारी धृतराष्ट्रश्च
युयुत्सुः गौतमो यमौ ॥ ९ ॥
त्यस समयमा सुभद्रा,
द्रौपदी, कुन्ती, उत्तरा, तथा, गान्धारी, धृतराष्ट्र्, युयुत्सु, कृपाचार्य, नकुल, सहदेव, ।।९।।
वृकोदरश्च धौम्यश्च स्त्रियो मत्स्यसुतादयः
।
न सेहिरे विमुह्यन्तो
विरहं शार्ङ्गधन्वनः
॥ १० ॥
भीमसेन, धौम्य र
सत्यवती आदि
सबैजना र्साङ्गपाणि
श्रीकृष्ण्को विछोड
सहन नसकेर
मुर्छा परे
।।१०।।
सत्सङ्गात् मुक्तदुःसङ्गो
हातुं नोत्सहते बुधः ।
कीर्त्यमानं यशो यस्य सकृत् आकर्ण्य रोचनम् ॥ ११ ॥
सन्तपुरुषको संगतले जसका
हृदयको खराव
वासनाहरू छुटेको
हुन्छ त्यस्ता
बिचारवान ब्यक्तिले
भगवान्को मनोहर
सुयशको गुणगान
सुनेपछि छोड्न
चाहादैनन् ।।११।।
तस्मिन् न्यस्तधियः
पार्थाः सहेरन् विरहं कथम् ।
दर्शनस्पर्शसंलाप शयनासन भोजनैः ॥ १२ ॥
भने उनै भगवान्को
दर्शन र
स्पर्शले उनै
संग खाने,
वस्ने, सुत्ने गरेर सबै
जीवन उनैमा
समर्पण गरेका
पाण्डवहरू उनको
विछाड कसरी
सहन सक्छन
।।१२।।
सर्वे तेऽनिमिषैः
अक्षैः तं अनु द्रुतचेतसः ।
वीक्षन्तः स्नेहसम्बद्धा
विचेलुस्तत्र
तत्र ह ॥ १३ ॥
ती सबै वहाँमा
नै समर्पित
भएका कारण
उनीहरूको मन
दुःखी भएको
थियो ।
प्रेमबन्धनका कारण
वहांलाई हेरेर
यताउति गिरीरहेका
थिए ।
न्यरुन्धन् उद्गलत् बाष्पं औत्कण्ठ्यात्
देवकीसुते ।
निर्यात्यगारात् नोऽभद्रं इति स्यात् बान्धवस्त्रियः ॥ १४ ॥
भगवन् श्रीकृष्ण घरबाट
प्रस्थान गर्न
लाग्नुहुदा त्यहाँ
भएका वन्धुबान्धव,
स्त्रीहरू सबैका
आँखामा आँसु
भरिएका थिए
। कृष्णको यात्रामा अपशकुन
होला भनेर
आँसुलाई दबाए
।।१४।।
मृदङ्गशङ्खभेर्यश्च वीणापणव गोमुखाः ।
धुन्धुर्यानक घण्टाद्या नेदुः दुन्दुभयस्तथा
॥ १५ ॥
भगवान् को प्रस्थानको
समयमा शंख,
घन्टा, भेरी, वीणपण, मृदंग, ढोल,
नरसिंग, धुन्धुरी, नगरा आदि
बाजाहरू बज्न
लागे ।।१५।।
प्रासादशिखरारूढाः कुरुनार्यो दिदृक्षया ।
ववृषुः कुसुमैः कृष्णं प्रेमव्रीडास्मितेक्षणाः
॥ १६ ॥
भगवान् श्रीकृष्णको दर्शन
गर्ने इच्छाले
कुरुवंशका स्त्री
हरू अटालीमा
बसेर आनन्द
भएर फूलको
वर्षा गर्नलागे
।।१६।।
सितातपत्रं जग्राह मुक्तादामविभूषितम्
।
रत्नदण्डं गुडाकेशः प्रियः प्रियतमस्य
ह ॥ १७ ॥
त्यसबखतमा भगवान्का प्यारा
सखा अर्जुनले
भगवान्को झण्डा
हातमा लिए
। जुन झण्डामा मोतीको
दाना झल्किरहेको
थियो जसको
डण्डी रत्नहरूले
वनेको थियो
।।१७।।
उद्धवः सात्यकिश्चैव
व्यजने परमाद्भुते
।
विकीर्यमाणः कुसुमै रेजे मधुपतिः पथि ॥ १८ ॥
उध्दव र सात्यकीहरू चमर डोलाउन
थाले ।
बाटो–बाटोमा मा बसेर
सबैतिर बाट
भगवान् श्रीकृष्ण
प्रति फूल बर्षा गरीरहेका थिए
अश्रूयन्ताशिषः सत्याः तत्र तत्र द्विजेरिताः ।
नानुरूपानुरूपाश्च निर्गुणस्य गुणात्मनः ॥ १९ ॥
त्यहाँ ब्राम्हणहरू आशिष
बचनहरू सुनाईरहेका
थिए ।
जुन सगुण
भगानका लागि
थियो किनकि
वहांमा प्राकृत
गुण थिएन
।।१९।।
अन्योन्यमासीत् संजल्प उत्तमश्लोकचेतसाम् ।
कौरवेन्द्रपुरस्त्रीणां सर्वश्रुतिमनोहरः ॥ २० ॥
भगवान्मा चित्त लगाएका
हस्तिनापुरका कुलीन
स्त्रीहरू सबैको
कान र
मनलाई चनाखो
गराउदै एक
आपसमा भनिरहेका
थिए ।।२०।।
(वंशस्थ)
स वै किलायं पुरुषः पुरातनो
य एक आसीदविशेष आत्मनि ।
अग्रे गुणेभ्यो जगदात्मनीश्वरे
निमीलितात्मन्निशि सुप्तशक्तिषु ॥ २१ ॥
हेर साथीहरू हो तीनै
सनातन पुरुष
हुन् जो
प्रलयकालमा पनि
आफ्नो अद्वितीय
निर्विशेष रूपमा
स्थित हुनुहुन्छ,
त्यस समयमा
सृष्टिको तीनैरूप
हुदैनन ।
सबै उनै
जगतका मालिक
इश्वरमा लीन
हुन्छन ।
महत्वादि सबै
शक्तिहरू आफ्नै
कारण अब्यक्तमा
सुत्छन ।।२१।।
स एव भूयो निजवीर्यचोदितां
स्वजीवमायां प्रकृतिं सिसृक्षतीम्
।
अनामरूपात्मनि रूपनामनी
विधित्समानोऽनुससार शास्त्रकृत् ॥ २२ ॥
उनले नै आफ्नो
नाम रूप
रहित स्वरूपमा
नामरूपको निर्माण
गने इच्छा
गरे अनि
आफ्नो कालशक्ति,
जसले उनको
अंश पाएका
जीवहरूलाई मोहित
गराउन र
सृष्टिको रचनामा
प्रबृति गराउन
वेदादि शास्त्रको
रचना गरे
।।२२।।
स वा अयं यत्पदमत्र सूरयो
जितेन्द्रिया निर्जितमातरिश्वनः
।
पश्यन्ति भक्ति उत्कलितामलात्मना
नन्वेष सत्त्वं परिमार्ष्टुमर्हति
॥ २३ ॥
ठुला योगीहरू आफ्नो
प्राणलाई बशमा
राखेर आनन्दित
मनले निर्मल
हृदयमा वहां
भगवान्को साक्षात्कार
गर्दछन ।
वहां कृष्ण
त साक्षत् परब्रम्ह हुनुहुन्छ
। वहांको भक्ति बाटै
अन्तःकरण पूर्णरूपमा
सुध्द हुन्छ
। अन्य योगादिद्वारा हुदैन
।।२३।।
स वा अयं सख्यनुगीत सत्कथो
वेदेषु गुह्येषु च गुह्यवादिभिः ।
य एक ईशो जगदात्मलीलया
सृजत्यवत्यत्ति न तत्र सज्जते ॥ २४ ॥
सखी हो!
वहांको सुन्दर
लीलाहरूको बखान
बेद एवं
अन्न गोप्यशास्त्रहरूमा ऋषिहरूले गर्नुभएको छ
। वहां नै एकमात्र
अद्वितीय ईश्वर
हुनुहुन्छ, वहांले नै आफ्ना
लीलाहरूले जगतको
सृष्टि, पालन र संहार गर्नुहुन्छ तर
वहांमा कुनै
आशक्ति हुदैन
।।२४।।
यदा ह्यधर्मेण तमोधियो नृपा
जीवन्ति तत्रैष हि सत्त्वतः किल ।
धत्ते भगं सत्यमृतं दयां यशो
भवाय रूपाणि दधत् युगे युगे ॥ २५ ॥
जव तामसी बुध्दि
भएका राजा
हरू अधर्मले
आफ्नो पेट
पाल्न लाग्दछन्
त्यस वेला
वहांले यहि
सत्वगुणलाई स्विकार
गरेर ऐश्वर्य,
सत्य, ऋत, दया र
यश प्रकट
गरेर संसारको
कल्याणको लागि
युग युगमा
अवतार लिनुहुन्छ
।।२५।।
अहो अलं श्लाघ्यतमं यदोः कुलं
अहो अलं पुण्यतमं मधोर्वनम् ।
यदेष पुंसां ऋषभः श्रियः पतिः
स्वजन्मना चङ्क्रमणेन
चाञ्चति ॥ २६ ॥
अहो यो यदुवंश
प्रशंसनिय छ
। शोभनिय छ । किनकि जहा
लक्ष्मीपति पुरुषोत्तम
भगवान् श्रीकृष्णले
जन्म लिनु
भएको छ
। त्यो पवित्र मधुवन
(ब्रजमण्डल) धन्य छ जहाँ वहांको बाल्यकाल
र किशोर अवस्थामा खेलवाड
गरेर पवित्र
हुनगएको छ
।।२६।।
अहो बत स्वर्यशसः तिरस्करी
कुशस्थली पुण्ययशस्करी
भुवः ।
पश्यन्ति नित्यं यदनुग्रहेषितं
स्मितावलोकं स्वपतिं स्म यत्प्रजाः ॥ २७ ॥
खुसिको कुरा त
यो छ
कि वहांले
स्वर्गको यसलाई
तिरस्कार गर्दै
पृथ्वीलाई नै
पवित्र वनाउनु
भएको छ
। वहांका प्रजाहरूले आफ्ना
स्वामी भगवान्
श्रीकृष्णलाई निरन्तर
हेरिरहेका छन्
।।२७।।
नूनं व्रतस्नानहुतादिनेश्वरः
समर्चितो ह्यस्य गृहीतपाणिभिः
।
पिबंति याः सख्यधरामृतं मुहुः
व्रजस्त्रियः सम्मुमुहुः
यदाशयाः ॥ २८ ॥
जसले यीनलाई पाणिग्रहण
गरेका छन्
ति स्त्रीहरूले
ब्रत, स्नान, हवन,
आदि द्वारा
परमात्माको स्तुति
आराधना गर्दछन्
। उनीहहरूले यस्तो अधरामृतलाई
वारंवार पान गर्दछन्
। उनैको संझनाले पनि
ब्रजवासीहरू हर्षले
विभोर हुन्छन्
।।२८।।
या वीर्यशुल्केन
हृताः स्वयंवरे
प्रमथ्य चैद्यः प्रमुखान्हि
शुष्मिणः ।
प्रद्युम्न साम्बाम्ब सुतादयोऽपरा
याः चाहृता भौमवधे सहस्रशः ॥ २९ ॥
यीनको स्वयंवरमा शिशुपाल
आदि मत्वाली
राजाहरूको मान
मर्दन गरेर
आफ्ना बाहुवलले
भौमासुरलाई मारेर
रुक्मिणी आदि
आठ पटरानीलाई
ल्याए ।
इनका अरु
हजारौ पत्नीहरू
छन्,
उनीहरू धन्य
छन् ।
एताः परं स्त्रीत्वमपास्तपेशलं
निरस्तशौचं बत साधु कुर्वते ।
यासां गृहात् पुष्करलोचनः
पतिः
न जातु अपैत्याहृतिभिः हृदि स्पृशन् ॥ ३०
यी सबैले स्वतन्त्रता
र पवित्रताले रहित स्त्री–जीवनलाई पवित्र
उज्वल वनाएका
छन् ।
उनको महिमाको
वर्णन कस्ले
गर्न सक्छ
र । यीनका स्वामी
त साक्षात कमलनयन श्रीकृष्ण
हुनुहुन्छ ।
जसले नाना
प्रकारको पारिजात
आदि प्रिय
वस्तुहरू ल्याएर
यीनको हृदयलाई
आनन्दित बनाइदिनु
हुन्छ ।
।।३०।।
(अनुष्टुप्)
एवंविधा गदन्तीनां स गिरः पुरयोषिताम् ।
निरीक्षणेन अभिनन्दन् सस्मितेन ययौ हरिः ॥ ३१ ॥
त्यहाँका स्त्रीहरू यसो
भनेर कुरा
गरीरहेका बखतमा
भगवान् श्रीकृष्ण
मन्द मन्द
मुस्कुराउदै प्रेमपूर्ण
हृदयले अभिनन्दित
भएर त्यहाबाट
विदा हुनुभयो
।।३१।।
अजातशत्रुः पृतनां गोपीथाय मधुद्विषः ।
परेभ्यः शङ्कितः स्नेहात् प्रायुङ्क्त
चतुरङ्गिणीम्
॥३२॥
अजात सत्रु भएका
युधिष्ठिरले भगवान्लाई
बाटोमा कसैले
आक्रमण गर्न
नसकुन भनि
वहांको रक्षाको
लागि घोडा,
रथ,
र पैदल सेनाहरू पनि
साथै पठाए
।।३२।।
अथ दूरागतान् शौरिः कौरवान् विरहातुरान्
।
सन्निवर्त्य दृढं स्निग्धान् प्रायात्स्वनगरीं प्रियैः ॥ ३३ ॥
अटल प्रेमले गर्दा
कुरुवंश पाण्डवहरू
भगवान्को साथ
टाढासम्म संगै
गए ।
उनीहरू विछोडका
कारण दुःखीत
थिए त्यहाँबाट
भगवान्ले सबैलाई
आग्रह गरेर
फर्काउनु भयो
र आफ्ना प्यारा उध्दव,
सात्यकी हरूका
साथ द्वारका
लाग्नुभयो ।।
३३ ।।
कुरुजाङ्गलपाञ्चालान् शूरसेनान् सयामुनान् ।
ब्रह्मावर्तं कुरुक्षेत्रं
मत्स्यान् सारस्वतानथ
॥ ३४ ॥
कुरुजंगल, पाञ्चाल, शुरसेन, यमुनाको तीर,
ब्रम्हावर्त , कुरुक्षेत्र,
मत्स्य, सारस्वत, त्यस्तै ।
।।३४।।
मरुधन्वमतिक्रम्य सौवीराभीरयोः परान् ।
आनर्तान् भार्गवोपागात्
श्रान्तवाहो
मनाग्विभुः
॥ ३५ ॥
मरुधन्व देश हुदै
सौभीर र
आभीरको पश्चिम
आनर्त देशमा
आउनु भयो
। धेरै हिडाइका कारण
रथका घोडाहरू
थाकेका थिए
३५।।
तत्र तत्र ह तत्रत्यैः हरिः प्रत्युद्यतार्हणः ।
सायं भेजे दिशं पश्चात् गविष्ठो गां गतस्तदा ॥ ३६ ॥
बाटोमा ठाँउ ठाँउमा
मानिसहरूले भगवान्को
स्वगत गर्दथे
। सन्ध्याकाल भएपछि जलासयमा
गएर सन्धावादन
गर्नुभयो ।
यो वहांको
नित्य कर्म
थियो ।।
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
प्रथमस्कन्धे श्रीकृष्णद्वारकागमनं नाम दशमोऽध्यायः ॥ १० ॥
