श्रीमद्भागवतमाहात्म्यम्
पंचमोऽध्यायः
सूत उवाच –
(अनुष्टुप्)
पितरि उपरते तेन जननी ताडिता भृशम् ।
क्व वित्तं तिष्ठति ब्रूहि हनिष्ये लत्तया न चेत् ॥ १ ॥
सूतजी भन्छन्–
हे शौनकजी! बाबु वनतिर गएपछि धुन्धुकारीले आफ्नी आमालाई पिट्दै भन्यो, धन कहाँ राखेकी छ्यौ भन नत्र भने लात्तीले हानिदिन्छु ।।१।।
तद्वाक्य संत्रासात् जनन्या पुत्रदुःखतः ।
कूपे पातः कृतो रात्रौ तेन सा निधनं गता ॥ २ ॥
छोराको यस्तो धम्कि र डरले दुःखी भएर धुन्धुलीले त्यसै राती कुवा हामफालेर प्राण त्याग गरी ।।२।।
गोकर्णः तीर्थयात्रार्थं निर्गतो योगसंस्थितः ।
न दुःखं न सुखं तस्य न वैरी नापि बान्धवः ॥ ३ ॥
यता योगनिष्ठ गोकण तिर्थ यात्राका लागि निस्के उनलाई यस घटनाले कुनै दुःख पनि थिएन सुख पनि थिएन किनकि उनका लागि कुनै सत्रु पनि थिएनन् र कुनै मित्रु पनि थिएनन् ।।३ ।
धुन्धुकारी गृहेऽतिष्ठत् पंचपण्यवधूवृतः ।
अत्युग्रकर्मकर्ता च तत् पोषणविमूढधीः ॥ ४ ॥
यता धुन्धुकारीले पाँचवटी वेश्यालाई घरमा ल्याएर राख्न थाल्यो । उनीहरूको लागि खानेकुरा जुटाउने कुराले उस्को बुध्दि भ्रष्ट भयो । र अनेक किसिमका खराव कामहरू गर्न लाग्यो ।। ४ ।।
एकदा कुलटास्तास्तु भूषणान्यभिलिप्सवः ।
तदर्थं निर्गतो गेहात् कामान्धो मृत्युमस्मरन् ॥ ५ ॥
एकदिन ती स्त्रीहरूले उ सित धेरै गहनाहरू मागे । धुन्धुकारी कामको लागि अन्धो नै भैसकेको थियो । उसलाई मुत्युको पनि संझना भएन ।। ५ ।।
यतस्ततश्च संहृत्य वित्तं वेश्म पुनर्गतः ।
ताभ्योऽयच्छत् सुवस्त्राणि भूषणानि कियन्ति च ॥ ६ ॥
उनीहरूको इच्छा पुरा गर्नको लागि घरबाट निस्क्यो । उस्ले यता उति बाट धन चोरेर घरमा ल्यायो र विभिन्न किसिमका कपडा र गहनाहरू ल्याएर ती वेश्याहरूलाई दियो । ६।
बहुवित्तचयं दृष्ट्वा रात्रौ नार्यो व्यचारयन् ।
चौर्यं करोत्यसौ नित्यं अतो राजा ग्रहीष्यति ॥ ७ ॥
चोरी गरेर ल्याएको धेरै धन, सामानहरू देखेर रात्रीमा ती वेश्याहरूले सल्लाह गरे कि यसलाई कुनै दिन अवस्य राजाका सिपाहीहरूले पक्रनेछन ॥ ७ ॥
वित्तं हृत्वा पुनश्चैनं मारयिष्यति निश्चितम् ।
अतोऽर्थगुप्तये गूढं अस्माभिः किं न हन्यते ॥ ८ ॥
राजाले यी सबै सम्पत्तिहरू खोसेर यसलाई पनि अवस्यै मारिदिनेछन् भने धनको रक्षा गर्नको लागि गोप्यरूपले हामीले नै किन नमार्ने ।। ८ ।।
निहत्यैनं गृहीत्वार्थं यास्यामो यत्र कुत्रचित् ।
इति ता निश्चयं कृत्वा सुप्तं सम्बद्ध्य रश्मिभिः ॥ ९ ॥
यस्लाई मारेर सबै सामान लिएर कतै जानु पर्दछ । उनीहरूले यस्तो निश्चय गरेर सूतेको बेलामा धुन्धुकारीलाई डोरीले गलामा बाधेर मार्ने कोशिस गरे ।।९।।
पाशं कण्ठे निधायास्य तन्मृत्युं उपचक्रमुः ।
त्वरितं न ममारासौ चिन्तायुक्ताः तदाभवन् ॥ १० ॥
डोरीले गलामा बाध्दा पनि त्यति चाडै उ मरेन त्यसरी नमरे पछि उनीहरूलाई चिन्ता भयो। १०।।
तप्तांगारसमूहांश्च तन्मुखे हि विचिक्षिपुः ।
अग्निज्वालातिदुःखेन व्याकुलो निधनं गतः ॥ ११ ॥
अनि उनीहरूले बल्दो आगोको अगुल्टो लगेर उस्को मुखमा झोसिदिए । आगोको डाहले छटपट्टिएर धुन्धुकारी मर्यो ।। ११ ।।
तं देहं मुमुचुर्गर्ते प्रायः साहसिकाः स्त्रियः ।
न ज्ञातं तद्रहस्यं तु केनापीदं तथैव च ॥ १२ ॥
उनीहरले उस्को शरीरलाई खाल्डोमा लगेर गाडिदिए । प्राय स्त्रीहरू निष्ठुरी हुन्छन् भन्ने कुरा सत्य हो । उनीहरूको यसकुराको बारेमा कसैले पनि पत्तो पाउँनन ।। १२ ।।
लोकैः पृष्ट्वा वदन्ति स्म दूरं यातः प्रियो हि नः ।
आगमिष्यति वर्षेऽस्मिन् वित्तलोभविकर्षितः ॥ १३ ॥
कसैले सोध्योभने हाम्रो लोग्ने पैसा कमाउन बाहिर जानुभएको छ यसै वर्ष फर्कनु हुन्छ भन्दथे ।। १३ ।।
स्त्रीणां नैव तु विश्वासं दुष्टानां कारयेत् बुधः ।
विश्वासे यः स्थितो मूढः स दुःखैः परिभूयते ॥ १४ ॥
बुध्दिमान पुरुषले दुष्ट स्त्रीहरूको कहिले पनि विश्वास गर्न हुदैन । जो मुर्ख यसरी विश्वास गर्छन भने उनीहरूको गति पनि यस्तै दुःख हुन्छ ।। १४।।
सुधामयं वचो यासां कामिनां रसवर्धनम् ।
हृदयं क्षुरधाराभं प्रियः को नाम योषिताम् ॥ १५ ॥
उनीहरूको बोलि त यस्ता कामीहरूको हृदयमा रस संचार गर्ने खालका हुन्छन् । तर हृदय भने छुराको धार समान धारिलो हुन्छ । यस्ता स्त्रीहरूको लागि कोही पनि प्यारो हुदैन ।।१५।।
संहृत्य वित्तं ता याताः कुलटा बहुभर्तृकाः ।
धुम्धुकारी बभूवाथ महान् प्रेतः कुकर्मतः ॥ १६ ॥
यी कुलटाहरू धुन्धुकारीको सबै संपत्ति लिएर बेपत्ता भए । उनीहरूको यस्ता अरु कति पति थिए होलान् । त्यसपछि धुन्धुकारी आफनो कुकर्मको कारण ठुलो प्रेतरूप भयो ।। १६।।
वात्यारूपधरो नित्यं धावन् दशदिशोन्तरम् ।
शीतातप परिक्लिष्टो निराहारः पिपासितः ॥ १७ ॥
त्यो प्रेत हावारूपमा सधै दसै दिशा घुमिरहन्थ्यो । सित, घाम, भोक र प्यासले सताइएको हुँदा हे दैव१ हे दैव१ भनि कराई हिड्थ्यो ।। १७।।
न लेभे शरणं क्वापि हा दैवेति मुहुर्वदन् ।
कियत्कालेन गोकर्णो मृतं लोकादबुध्यत ॥ १८ ॥
उसलाई कतैबाट पनि सहायत मिलेन । कहिकाल बितेपछि गोकर्णले मानिसहरूबाट उस्को मृत्युको खबर पाए ।१८।
अनाथं तं विदित्वैव गयाश्राद्धं अचीकरत् ।
यस्मिन् तीर्थे तु संयाति तत्र श्राद्धं अवर्तयत् ॥ १९ ॥
गोकर्णले उसलाई अनाथ संझेर गयाजीमा श्राध्द गरिदिए र जुन जुन तीर्थमा जान्थे त्यहाँश्राध्द गरिदिन्थे ।।१९।।
एवं भ्रमन् स गोकर्णः स्वपुरं समुपेयिवान् ।
रात्रौ गृहांगणे स्वप्तुं आगतोऽलक्षितः परैः ॥ २० ॥
यसरी घुम्दैघुम्दै गोकर्ण आफ्नो शहरमा आइपुगे । रात्रीको विचमा अरुको आँखा छल्दै आफ्नो घरको आँगनमा सूतन भनि गए ।। २० ।।
तत्र सुप्तं स विज्ञाय धुन्धुकारी स्वबान्धवम् ।
निशीथे दर्शयामास महारौद्रतरं वपुः ॥ २१ ॥
त्यहाँ रात्रीको बिचमा आफ्नो भाईलाई सुतिरहेको देखेर धुन्धुकारीले आफ्नो ठुलो रूपधारण गरेर देखायो ।।२१।।
सकृन्मेषः सकृद्धस्ती सकृच्च महिषोऽभवत् ।
सकृदिन्द्र सकृच्चाग्निः पुनश्च पुरुषोऽभवत् ॥ २२ ॥
उस्ले कहिले भेडा, कहिले हात्ती, कहिले भैसी, कहिले इन्द्र र कहिले आगो र अन्त्यमा मानिसको रूपधारण गर्यो ।।२२।।
वैपरीत्यं इदं दृष्ट्वा गोकर्णो धैर्यसंयुतः ।
अयं दुर्गतिकं कोऽपि निश्चित्याथ तमब्रवीत् ॥ २३ ॥
यस्तो विपरित अवस्था देखेर गोकर्णले यो कुनै दुर्गतीमा परेको जीव होला भनि धैर्य पूर्वक सोध्नलागे ।। २३ ।।
गोकर्ण उवाच –
कस्त्वं उग्रतरो रात्रौ कुतो यातो दशां इमाम् ।
किंवा प्रेतः पिशाचो वा राक्षसोऽसीति शंस नः ॥ २४ ॥
गोकर्णले सोधे–
तिमी को हौ रु यो रात्रीको समयमा यस्तो रूप किन देखाईरहेकाछौ रु तिम्रो यस्तो दशा कसरी भयो रुतिमी भुत, प्रेत अथवा राक्षस के हौ रु सत्य बताउ ।। २४ ।।
सूत उवाच –
एवं पृष्टस्तदा तेन रुरोदोच्चैः पुनः पुनः ।
अशक्तो वचनोच्चारे संज्ञामात्रं चकार ह ॥ २५ ॥
सूतजीले भने –
गोकर्णले यस प्रकारसोधेपछि त्यो घरिघरि रुनलाग्यो । उसंग बोल्ने शक्ति पनि थिएन त्यसैले इशारा मात्र गर्यो ।।२५।।
ततोऽञ्जलौ जलं कृत्वा गोकर्णस्तमुदैरयत् ।
तत्सेकहतपापोऽसौ प्रवक्तुं उपचक्रमे ॥ २६ ॥
त्यसपछि गोकर्णले हातमा पानी लिएर मन्त्र उच्चरण गर्दै उसलाई छर्किदिए अनि उसको पापमा केहि कमि भयो अनि यस प्रकारभन्नलाग्यो ॥ २६ ॥
प्रेत उवाच –
अहं भ्राता त्वदीयोऽस्मि धुन्धुकारीरि नामतः ।
स्वकीयेनैव दोषेण ब्रह्मत्वं नाशितं मया ॥ २७ ॥
प्रेतले भन्यो –
म तिम्रो भाई हुँ । मेरो नाम धुन्धुकारी हो । मैले मेरै दुर्गतीले गर्दा आफ्नो ब्रम्हणत्व नास गरिदिए ॥ २७ ॥
कर्मणो नास्ति संख्या मे महाज्ञाने विवर्तिनः ।
लोकानां हिंसकः सोऽहं स्त्रीभिर्दुःखेन मारितः ॥ २८ ॥
मैले गरेका खराव कर्महरूको बारेमा गनेर नै साध्य छैन । मैले अज्ञानका कारण मानिसहरूलाई धेरै दुःख दिएं । अन्त्यमा कुलटा स्त्रीहरूले मलाई तड्पाईकन मारे ।।२८।।
अतः प्रेतत्वं आपन्नो दुर्दशां च वहाम्यहम् ।
वाताहारेण जीवामि दैवाधीनफलोदयात् ॥ २९ ॥
यहि कारणले गर्दा यो प्रेत योनी भएर दुर्दशा भोगिरहेको छु । अहिले मेरो कर्मको फल उदय भएको कारण बायु भोजन गरेर बाँचेका छु ।।२९।।
अहो बन्धो कृपासिन्धो भ्रातर्मामाशु मोचय ।
गोकर्णो वचनं श्रुत्वा तस्मै वाक्यं अथाब्रवीत् ॥ ३० ॥
भाई१ तिमी दयाको सागर हौं, अब जसरी भए पनि मलाई यो प्रत योनीबाट छटाउ । गोकर्णले धुन्धुकारीको सबैकुरा सुनेर भन्न लागे ।।३०।।
गोकर्ण उवाच –
त्वदर्थं तु गयापिण्डो मया दत्तो विधानतः ।
तत्कथं नैव मुक्तोऽसि ममाश्चर्यं इदं महत् ॥ ३१ ॥
गोकर्ण भन्छन्–
भाई१ मलाई तिम्रो यो कुराले धेरै आश्चर्य लागिरहेको छ कि मैले तिम्रा लागि गायाजीमा पिण्डदानादि कर्म गरिदिएं तैपनि तिमी यो प्रेतयोनी बाट किन मुक्त भएनौ ? ।।३१।
गयाश्राद्धान्न मुक्तिश्चेत् उपायो नापरस्त्विह ।
किं विधेयं मया प्रेत तत्त्वं वद सविस्तरम् ॥ ३२ ॥
अब गया श्राध्दबाट पनि तिम्रो मुक्ति भएन भने अब यसको कुनै उपाय छैन । ठिक छ तिमीले नै बताउ अब मैले के गर्नु पर्यो ।।३२।
प्रेत उवाच –
गयाश्राद्धशतेनापि मुक्तिर्मे न भविष्यति ।
उपायं अपरं कंचित् त्वं विचारय साम्प्रतम् ॥ ३३ ॥
प्रेत भन्छ –
मुक्ति त सयौं गयाश्राध्द गर्दा पनि हुदैन अव तिमी नै यस्को बारेमा कुनै उपाय निकाल ।।३३।।
इति तद्वाक्यमाकर्ण्य गोकर्णो विस्मयं गतः ।
शतश्राद्धैर्न मुक्तिश्चेत् असाध्यं मोचनं तव ॥ ३४ ॥
प्रेतको यस्तो कुरा सुनेर गोकर्णलाई चिन्ता भयो अनि भन्नलागे यदि सयौं श्राध्द गर्दा पनि तिम्रो मुक्ति हुदैन भने अब तिम्रो मुक्ति असम्भव छ ।।३४।।
इदानीं तु निजं स्थानं आतिष्ठ प्रेत निर्भयः ।
त्वन्मुक्तिसाधकं किंचित् आचरिष्ये विचार्य च ॥ ३५ ॥
अहिले तिमी आफ्नो ठाँउमा जाउ म तिम्रो मुक्तिको बारेमा विचार गरेर उपाय निकाल्छु ।।३५।।
धुन्धुकारी निजस्थानं तेनादिष्टस्ततो गतः ।
गोकर्णश्चिन्तयामास तां रात्रिं न तदध्यगात् ॥ ३६ ॥
गोकर्णको आज्ञा पाएर धुन्धुकारी त्यहाँबाट आफ्नो ठाँउतिर गयो । यता गोकर्णले रातभरि सोचविचार गर्दा पनि कुनै उपाय निकाल्न सकेनन् ।।३६।।
प्रातस्तं आगतं दृष्ट्वा लोकाः प्रीत्याः समागताः ।
तत्सर्वं कथितं तेन यत् जातं च यथा निशि ॥ ३७ ॥
बिहान भएपछि मानिसहरूले गोकर्ण आएको थाहा पाएर उनलाई भेट्न भनि आए । अनि गोकर्णले रात्री समयमा जे भएको थियो त्यो सबैकुरा बताए ।। ३७ ।।
विद्वांसो योगनिष्ठाश्च ज्ञानिनो ब्रह्मवादिनः ।
तन्मुक्तिं नैव तेऽपश्यन् पश्यन्तः शास्त्रसंचयान् ॥ ३८ ॥
त्यहाँ उपस्थित भएका योगनिष्ठ, बिद्वान, ज्ञानी र वेदज्ञहरूले शास्त्र पल्टाएर हेरे त्यहाँपनि मुक्तिको उपाय देखेनन् ।।३८।।
ततः सर्वैः सूर्यवाक्यं तन्मुक्तौ स्थापितं परम् ।
गोकर्णः स्तम्भनं चक्रे सूर्यवेगस्य वै तदा ॥ ३९ ॥
त्यसपछि उनीहरू सबैले यो निश्चय गरेकी यस बारेमा श्रीसूर्यनारायणलाई सोध्नु पर्छ अनि वहाँले जे भन्नुहुन्छ त्यही गर्नुपर्दछ । त्यसपछि गोकर्णले आफ्नो तपोबलले सूर्यको गति रोके, अनि स्तुति गर्नलागे ।।३९।।
तुभ्यं नमो जगत् साक्षिन् ब्रूहि मे मुक्तिहेतुकम् ।
तत् श्रुत्वा दूरतः सूर्यः स्फुटमित्यभ्यभाषत ॥ ४० ॥
भगवन्१ तपार्ई संपूर्ण जगतको साक्षी हुनुहुन्छ म तपार्ईलाई नमस्कार गर्दछु । तपार्ईले म माथि कृपा गरेर धुन्धुकारीको मुक्तिको उपाय बारे बताईदिनुहोस् ॥ ४० ॥
श्रीमद्भागवतान् मुक्तिः सप्ताहं वाचनं कुरु ।
इति सूर्यवचः सर्वैः धर्मरूपं तु विश्रुतम् ॥ ४१ ॥
श्रीमद्भागवतबाट नै मुक्ति मिल्छ । यसैले तिमीले उसलाई भागवत सुनाउ । सूर्यको यस्तो धर्ममय कुरा त्यहाँ भएका सबैले सुने ।।४१।।
सर्वेऽब्रुवन् प्रयत्नेन कर्तव्यं सुकरं त्विदम् ।
गोकर्णो निश्चयं कृत्वा वाचनार्थं प्रवर्तितः ॥ ४२ ॥
अनि सबैले भने कि यहि नै सरल उपाय हो । त्यसपछि गोकर्णले मनमा अठोट गरेर भागवत सुनाउन तयार भए ।। ४२ ।।
तत्र संश्रवणार्थाय देशग्रामाज्जना ययुः ।
पङ्ग्वन्ध वृद्धमन्दाश्च तेऽपि पापक्षयाय वै ॥ ४३ ॥
देश र गाँउहरु बाट धैरे ब्यक्तिहरू कथा सुन्नको लागि आए । लंगडा,लुला, अन्धा, बुढा अनि अल्पबुध्दि भएकाहरू पनि पापबाट छुट्कारा पाउँन त्यहाँ आए । ।।४३।।
समाजस्तु महाञ्जातो देवविस्मयकारकः ।
यदैवासनमास्थाय गोकर्णोऽकथयत्कथाम् ॥ ४४ ॥
त्यस स्थलमा ठुलो भिड भयो अनि यस्तो अबस्था देखेर देवताहरू पनि चकित भए । जब गोकर्णजी व्यसासनमा बसेर कथा भन्न भनेर लागे ॥ ४४ ॥
स प्रेतोऽपि तदाऽऽयातः स्थानं पश्यन् इतस्ततः ।
सप्तग्रन्थियुतं तत्र अपश्यत् कीचकमुछ्रितम् ॥ ४५ ॥
त्यस वेला त्यो प्रेत पनि त्यहाँ आईपुग्यो र बस्नको लागि यताउति ठाँउ खोज्न लाग्यो । अनि उसको आँखा त्यहाँ ठाडो गरीराखेको बाँसमा पर्यो ।। ४५।।
तन्मूलच्छिद्रमाविश्य श्रवणार्थं स्थितौ ह्यसौ ।
वातरूपी स्थितिं कर्तुं अशक्तो वंशमाविशत् ॥ ४६ ॥
उ त्यहीं बाँसको भित्र छिरेर कथा सुन्नथाल्यो । बायुरूप भएको कारण उ बाहिर बस्न सक्दैन थियो त्यसैले बाँस भित्र पस्यो ।।४६।।
वैष्णवं ब्राह्मणं मुख्यं श्रोतारं परिकल्प्य सः ।
स्पष्टं आख्यानं धेनुजोऽकरत् ॥ ४७ ॥
गोकर्णले एकजना बैष्णवलाई मुख्य श्रोता वनाएर प्रथमस्कन्ध बाट नै स्पष्ट स्वरमा कथा सुनाउन थाले ।।४७।।
दिनान्ते रक्षिता गाथा तदा चित्रं बभूव ह ।
वंशैकग्रन्थिभेदोऽभूत् सशब्दं पश्यतां सताम् ॥ ४८ ॥
साँझ पख जव कथाको बिश्राम भयो त्यहाँ एउटा बिचित्रको घटना भयो । त्यहाँ सबैले हेर्दाहेर्दै बाँसको एउटा आँख्लो कटकटाउदै फाट्यो।।४८।।
द्वितीयेऽह्नि तथा सायं द्वितीयग्रन्थिभेदनम् ।
तृतीयेऽह्नि तथा सायं तृतीयग्रन्थिभेदनम् ॥ ४९ ॥
दोश्रो दिनको साँझमा दोश्रो आँख्लो पड्कियो र तेश्रो दिनेदिनको साँझमा तेश्रा आँख्लो पड्क्यो ॥ ४९ ॥
एवं सप्तदिनैश्चैव सप्तग्रन्थिविभेदनम् ।
कृत्वा स द्वादशस्कन्ध श्रवणात् प्रेततां जहौ ॥ ५० ॥
यस प्रकार सातौं दिनमा पुग्दा सातै आँख्ला फोडेर बाह्रस्कन्ध भागवत सुनेर धुन्धुकारी पबित्र भएर प्रेतयोनी बाट मुक्त भइकन सबैको अगाडि खडा भयो ॥ ५० ॥
दिव्यरूपधरो जातः तुलसीदाममंडितः ।
पीतवासा घनश्यमो मुकुटी कुण्डलान्वितः ॥ ५१ ॥
त्यो दिब्यरूप धारण गरेको, पिताम्बर पहिरेको, तुलसीको माला ले सजिएको शिरमा मुकुट काँनमा कुण्डलले सोभायमान भएर झल्झल् गर्ने गर्ने श्यामबर्णको थियो ।। ५१।।
ननाम भ्रातरं सद्यो गोकर्णं इति चाब्रवीत् ।
त्वयाहं मोचितो बन्धो कृपया प्रेतकश्मलात् ॥ ५२ ॥
उसले तुरुन्तै आफ्नो भाई गोकर्णलाई नमस्कार गरेर भन्यो ।
भाई म माथि दया गरेर यो प्रेत योनि बाट मुक्त गरिदियौ ॥५२॥
धन्या भागवती वार्ता प्रेतपीडाविनाशिनी ।
सप्ताहोऽपि तथा धन्यः कृष्णलोकफलप्रदः ॥ ५३ ॥
यस्तो प्रेत पिडालाई नाश गर्ने भागवत्कथा धन्य छ । श्रीकृष्णको धाम उपलब्ध गराउने सप्ताह पारायण पनि धन्य छ ।। ५३ ।।
कम्पन्ते सर्वपापानि सप्ताहश्रवणे स्थिते ।
अस्माकं प्रलयं सद्यः कथा चेयं करिष्यति ॥ ५४ ॥
जब भागवत लगाईन्छ त्यस वेलासबै श्रोता भन्छन् कि अब यो भागवत्ले हाम्रो सबै पाप नाश गरिदिन्छ ।। ५४।।
आर्द्रं शुष्कं लघु स्थूलं वाङ्मनः कर्मभिः कृतम् ।
श्रवणं विदहेत्पापं पावकं समिधो यथा ॥ ५५ ॥
जसप्रकार आगोले सुकेका काँचा, सानोठुलो सबै दाउराहरूलाई जलाउँछ त्यसै गरी मन, वचन र कर्मले गरिएको सबै पापलाई खारानी वनाउदछ ।।५५।।
अस्मिन् वै भारते वर्षे सूरिभिः देवसंसदि ।
अकथाश्राविणां पुंसां निष्फलं जन्म कीर्तितम् ॥ ५६ ॥
विद्वानहरूले देवसभामा भनेकाछन् कि यस भारतवर्षमा जन्म लिएर जस्ले भागवतकथा सुन्दैन भने उस्को जीवन ब्यर्थ छ ।।५७।
किं मोहतो रक्षितेन सुपुष्टेन बलीयसा
अध्रुवेण शरीरेण शुकशास्त्रकथां विना ॥ ५७ ॥
मोह पुर्वक पालिएको बलवान शरीर भए पनि भागवत्कथा सुनेको छैन भने केहि काम छैन ॥ ५७ ॥
अस्थिस्तम्भं स्नायुबद्धं मांसशोणितलेपितम् ।
चर्मावनद्धं दुर्गन्धं पात्रं मूत्रपुरीषयोः ॥ ५८ ॥
हाडहरू यस शरीरको स्तंभ हो, नशाहरू डोरीको रूपमा बाधिएका छन् । माथिबाट मासु र रगतको थोपाले र छालाले मोरिएको छ । यस्तो शरीरको प्रत्येक ठाँउबाट दुर्गन्ध आँउछ किनकि यो मलमुत्रको भाँडो हो ।। ५८ ।।
जराशोकविपाकार्तं रोगमन्दिरमातुरम् ।
दूष्पूरं दुर्धरं दुष्टं सदोषं क्षणभंगुरम् ॥ ५९ ॥
बृध्दावस्थामा शोकका कारण झन दुःखमय छ किनकि रोगको घर बसेको हुन्छ । सधैभरि कुनै न कुनै विषयले पीडित भएको हुन्छ र कामनाबाट कहिले पनि तृप्ति हुदैन । त्यसो हुँदा यो शरीरलाई धारण गरिराख्न पनि मुस्किल छ । यस्को रौ रौं मा दोष भएका कारण क्षणभरमै नष्ट हुन्छ ।।५९।।
कृमिविड् भस्म संज्ञान्तं शरीरं इति वर्णितम् ।
अस्थिरेण स्थिरं कर्म कुतोऽयं साधयेत् न हि ॥ ६० ॥
आखिर यस्लाई गाडिदियो भनेपनि कि किरा वनछ अथवा अरु जनावरले खाईदिन्छ । अग्नीमा जलाईदियो भनेपनि खरानीको थुप्रो वन्ने छ । यस्तो नाशवान शरीरलाई फल दिने काममा किन नलगाउने ।। ६० ।।
यत्प्रातः संस्कृतं चान्नं सायं तच्च विनश्यति ।
तदीयरससम्पुष्टे काये का नाम नित्यता ॥ ६१ ॥
जुन अन्न बिहान पकाईन्छ साँझमा बिग्रिन्छ भने त्यसै अन्नको भरमा बांचेको शरीरको नित्यता कसरी हुन्छ ।। ६१ ।।
सप्ताहश्रवणात् लोके प्राप्यते निकटे हरिः
अतो दोषनिवृत्त्यर्थं एतद् एव हि साधनम् ॥ ६२ ॥
यसलोकमा सप्ताह श्रवण बाट नै भगवान् प्राप्त गर्न सकिन्छ । त्यसैले यो नै एकमात्र साधन हो जसले सब किसिमका दोषहरूबाट मुक्ति पाउँन सकिन्छ ।।६२।।
बुद्बुदा इव तोयेषु मशका इव जन्तुषु ।
जायन्ते मरणायैव कथाश्रवणवर्जिताः ॥ ६३ ॥
जो ब्यक्ति भागवतकथाबाट बन्चित् छ त्यो त पानीको फोका जस्तै र लामखुट्टे सरह मर्नका लागि नै जन्म लिएको हो ।।६३।।
जडस्य शुष्कवंशस्य यत्र ग्रन्थिविभेदनम् ।
चित्रं किमु तदा चित्त ग्रन्थिभेदः कथाश्रवात् ॥ ६४ ॥
जस्का प्रभावले जड र सुकेका बाँस त फुटछ भने त्यस्तो भागवतकथा सुन्नलाई चित्तको गाँठो खुल्न नौलो कुरा होइन ।।६४।।
भिद्यते हृदयग्रन्थिः छिद्यन्ते सर्वसंशयाः ।
क्षीयन्ते चास्य कर्माणि सप्ताहश्रवणे कृते ॥ ६५ ॥
सप्ताह श्रवण गर्नाले मानिसको हृदय ग्रन्थि खुल्छ अनि सबै संकाहरू नाश भएर जान्छ र कर्महरू पनि छिण भएर जन्छन् ।।६५।।
संसारकर्दमालेप प्रक्षालनपटीयसि ।
कथातीर्थे स्थिते चित्ते मुक्तिरेव बुधैः स्मृता ॥ ६६ ॥
भागवत्कथा सांसारिक फोहर महिलो फाल्नमा उत्तम छ त्यसैले बिद्वानहरू भन्दछन कि जव यो भागवत हृदयमा स्थिर हुन्छ तव मानिसको मुक्ति अवस्य हुन्छ भन्ने सम्झनु पर्छ ।। ६६ ।।
एवं ब्रुवति वै तस्मिन् विमानं आगमत् तदा ।
वैकुण्ठवासिभिर्युक्तं प्रस्फुरत् दीप्तिमण्डलम् ॥ ६७ ॥
जुनसमयमा धुन्धुकारीले यस्ता कुरा गरिरहेको थियो, त्यहाँ बैकुण्ठबाट भगवान्का पार्षदहरू विमान लिएर आउँनु भयो त्यहाँ सबैतिर मण्डलाकार प्रकाश फैलिएको थियो ।।६७।।
सर्वेषां पश्यतां भेजे विमानं धुन्धुलीसुतः ।
विमाने वैष्णवान् वीक्श्य गोकर्णो वाक्यमब्रवीत् ॥ ६८ ॥
सबैको अगाडि धुन्धुकारी त्यस विमानमा चढ्यो अनि विमानमा आएका पार्षहरूसंग गोकर्णले सोधे ।। ६८।।
गोकर्ण उवाच –
अत्रैव बहवः सन्ति श्रोतारो मम निर्मलाः ।
आनीतानि विमानानि न तेषां युगपत्कुतः ॥ ६९ ॥
गोकर्ण सोध्छन्– भगवान्का प्यारापार्षदहरू१ यहाँ अरु पनि सुध्द हृदयका श्रोतहरू छन्, उनीहरूसबैलाई लिनको लागि विमान किन ल्याउनु भएन । ॥ ६९ ॥
श्रवणं समभागेन सर्वेषामिह दृश्यते ।
फलभेदः कुतो जातः प्रब्रुवन्तु हरिप्रियाः ॥ ७० ॥
पार्षदहरू ! यहाँ त सबैले समान रूपले कथा सुनेका छन् फेरि फलमा किन यस्तो भेद भएको हो रु बताउनुहोस् ।।७०।।
हरिदासा ऊचुः –
श्रवणस्य विभेदेन फलभेदोऽत्र संस्थितः ।
श्रवणं तु कृतं सर्वैः न तथा मननं कृतम् ॥ ७१ ॥
भगवान् का पार्षदले भने
हे मानद! यो फलको भेद हुनुको कारण श्रवणको भेदका कारण हो । कथा सुन्न त सबैले सुने तर धुन्धुकारीको जस्तो मन लगाएर सुनेनन् । त्यसैले एकैपटक सुन्दापनि फलमा भेद भएको हो ।। ७१ ।।
फलभेदोस्ततो जातो भजनादपि मानद ।
सप्तरात्रं उपोषैव प्रेतेन श्रवणं कृतम् ॥ ७२ ॥
यो प्रेतले सात दिन संम्म निराहार रहेर कथा श्रवण गर्यो र सुनेका विषयहरू चित्तमा राखेर मनन गर्दथ्यो ।।७२।।
मननादि तथा तेन स्थिरचित्ते कृतं भृशम् ।
अदृढं च हतं ज्ञानं प्रमादेन हतं श्रुतम् ॥ ७३ ॥
जुन ज्ञान दृढ छैन भने त्यो व्यर्थ छ । ध्यान नदिदा सुनाईका साथसाथै मन यताउता भट्कन्छ ।अनि कुनै फल मिल्दैन ।।७३।।
संदिग्धो हि हतो मंत्रो व्यग्रचित्तो हतो जपः ।
अवैष्णवो हतो देशो हतं श्राद्धं अपात्रकम्॥ ७४ ॥
हतं अश्रोत्रिये दानं अनाचारं हतं कुलम् ।
वैष्णव बिहिन देश, अपात्रलाई गराइएको श्राध्दको भोजन, अश्रोत्रीयलाई दिएको दान र अचरणमा नरहेको कूल यी सबै नाशभएर जान्छन् ।।७४ ।।
विश्वासो गुरुवाक्येषु स्वस्मिन् दीनत्वभावना
मनोदोषजयश्चैव कथायां निश्चला मतिः ॥ ७५ ॥
गुरुबचनमा बिश्वाश, दीनताको भाव, मनको दोषहरू माथि विजय र कर्तामा चित्तको एकाग्रता इत्यादि नियमहरूको पालन गरिएको छ भने कथा श्रवणको फल मिल्दछ ॥ ७५ ॥
एवं आदि कृतं चेत् स्यात् तदा वै श्रवणे फलम् ।
पुनः श्रवान्ते सर्वेषां वैकुण्ठे वसतिर्ध्रुवम् ॥ ७६ ॥
यदि यी श्रोताहरूले नियम पालना सहित फेरि भागवत सुनेभने निश्चय नै वैकुण्ठप्राप्त गर्दछन् ।।७६।।
गोकर्ण तव गोविन्दो गोलोकं दास्यति स्वयम् ।
एवमुक्त्वा ययुः सर्वे वैकुण्ठ हरिकीर्तनाः ॥ ७७ ॥
हे गोकर्णजी ! तपाईलाई त भगवान् आफै आएर लिएर जानुहुन्छ भनि सबै पार्षदहरू हरिकीर्तन गाँउदै बैकुण्ठलोक गए ।।७७।।
श्रवणो मासि गोकर्णः कथां ऊचे तथा पुनः ।
सप्तरात्रवतीं भूयः श्रवणं तैः कृतं पुनः ॥ ७८ ॥
श्रावण महिनामा गोकर्णले फेरि त्यसैगरी सप्ताहविधि बाट कथा श्रवण गराए, सबैश्रोताहरूले फेरि सुने ।।७८।।
कथासमाप्तौ यज्जातं श्रूयतां तच्च नारद ॥ ७९ ॥
नारदजी यस प्रकारकथा समाप्तिको अवसरमा के भयो त्यस्को बारेमा सुन्नुहोस् ।।७९।।
विमानैः सह भक्तैश्च हरिराविर्बभूव ह ।
जयशब्दा नमःशब्दाः तत्रासन् बहवस्तदा ॥ ८० ॥
त्यहाँ भक्तहरूले भरिएको विमान सहित भगवान् प्रकट हुनुभयो । अनि जयजयकार र नमस्कारको आवाज घन्कियो ।।८०।।
पाञ्चजन्य ध्वनिं चक्रे हर्षात् तत्र स्वयं हरिः ।
गोकर्णं तु समालिंग्य अकरोत् स्वसदृषं हरिः ॥ ८१ ॥
भगवान् खुसी हुंदै पाञ्चजन्य शंख बजाउनु भयो । वहाँले गोकर्णलाइ अंकामाल गर्नुभयो र आफु नै बराबर वनाउनु भयो ।।८१।।
श्रोतॄन् अन्यान् घनश्यामान् पीतकौशेयवाससः ।
कीरीटिनः कुण्डलिनः तथा चक्रे हरिः क्षणात् ॥ ८२ ॥
भगवान्ले सबै श्रोताहरूलाई रेशमी पिताम्बर वस्त्र र किरिट कुण्डल लगाएर विभुषित गराउनु भयो ।।८२।।
तद्ग्रामे ये स्थिता जीवा आश्वचाण्डालजातयः ।
विमाने स्थापितास्तेऽपि गोकर्णकृपया तदा ॥ ८३ ॥
त्यस गाँउमा कुकुर देखि चाण्डाल सम्म जति पनि जीव थिए सबै गोकर्णको कृपाले विमानमा चढे ।।८३।।
प्रेषिता हरिलोके ते यत्र गच्छन्ति योगिनः ।
गोकर्णेन स गोपालो गोलोकं गोपवल्लभम् ।
कथाश्रवणतः प्रीतो निर्ययौ भक्तवत्सलः ॥ ८४ ॥
जहाँ ठुलाठुला योगीहरूजान पाँउछन त्यहीं उनीहरू गए । यस प्रकार भक्तवत्सल भगवान् श्रीकृष्णको कथा सुनेर प्रशन्न भएर भगवान्ले गोकर्णलाई आफ्नो पृय गोलोक धाम लिएर जानुभयो ।।८४।।
अयोध्यावासिनं पूर्वं यथा रामेण संगताः ।
तथा कृष्णेन ते नीता गोलोकं योगिदुर्लभम् ॥ ८५ ॥
पूर्वकालमा अयोध्यवासीहरू जसरी भगवान् श्रीरामका साथ साकेतालोक गएका थिए त्यसैगरी भगवान् श्रीकृष्णले सबैलाई गोलोकधाम लिएर जानुभयो, जुन योगीलाई पनि दुर्लभ छ ।।८५।।
यत्र सूर्यस्य सोमस्य सिद्धानां न गतिः कदा ।
तं लोकं हि गतास्ते तु श्रीमद्भागवतश्रवात् ॥ ८६ ॥
जुनलोकमा सूर्य चन्दमा र सिध्दहरूको पनि गति हुन सक्तैन त्यहाँ उनीहरू भागवत्कथा श्रवणका कारणले गए । ॥ ८६ ॥
(इंद्रवंशा)
ब्रूमोऽत्र ते किं फलवृन्दमुज्ज्वलं
सप्ताहयज्ञेन कथासु संचितम् ।
कर्णेन गोकर्णकथाक्षरो यैः
पीतश्च ते गर्भगता न भूयः ॥ ८७ ॥
नारदजी सप्ताहयज्ञ गर्नाले जुनफल सञ्चित हुन्छ त्यस बारेमा म के बताउँ । जसले आफ्नो कर्णपुटले गोकर्णले भनेका कथाहरूलाई एक अक्षर भएपनि मनन गरेका छन् भने उनीहरूले फेरि गर्भमा आउनु पर्दैन ।।८७।।
वाताम्बुपर्णाशन देहशोषणैः
तपोभिः उग्रैः चिरकालसंचितैः ।
योगैश्च संयान्ति न तां गतिं वै
सप्ताहगाथाश्रवणेन यान्ति याम् ॥ ८८ ॥
हावा,पानी,र पात खाएर शरीर सुकाउनाले,अथवा धेरै समय सम्म घोर तपस्या र योगाभ्यास गर्नाले नपाउँने फल सप्ताह श्रवणबाट पाउँन सकिन्छ ।।८८।।
(अनुष्टुप्)
इतिहासं इमं पुण्यं शाण्डिल्योऽपि मुनीश्वरः ।
पठते चित्रकूटस्थो ब्रह्मानन्दपरिप्लुतः ॥ ८९ ॥
यस्तो परमपवित्र इतिहासको पाठ चित्रकुटमा रहेका साण्डिल्यले पनि ब्रम्हानन्दमा मग्न भएर गरिरहेका छन् ।।८९।।
(इंद्रवज्रा)
आख्यानमेतत् परमं पवित्रं
श्रुतं सकृद्वै विदहेदघौघम् ।
श्राद्धे प्रयुक्तं पितृतृप्तिमावहेत्
नित्यं सुपाठाद अपुनर्भवं च ॥ ९० ॥
यो कथा धेरै पवित्र छ । एकैपटक सुन्नाले पनि सबै पाप नाशहुन्छ । यदि यस्लाई श्रद्धापूर्वक पाठ गर्योभने पितृगणहरू पनि मोक्ष हुन्छन र नित्य पाठ गर्नाले मोक्ष मिल्छ ॥ ९० ॥
इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्भागवतमाहात्म्ये
गोकर्णमोक्षवर्णनं नाम पंचमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
